سر درد علل، انواع، تشخیص و درمان آن

سردرد و علت آن: راهکارها و رازهای درمان سردرد

سردرد یکی از بیماری‌های رایج است که عموماً ناحیه سر و بالای گردن را در برخواهد گرفت. سردرد عموماً به علت التهاب یا آسیب به بافت حساس احاطه‌کننده جمجمه، مغز یا سایر نواحی سر ایجاد می‌شود و منشأ عصبی دارد. سردرد‌ها انواع مختلفی دارند که براساس منشأ درد تقسیم می‌شوند و هریک از این سردرد‌ها علائم متفاوتی را از خود نشان می‌دهند. بسیاری از افراد در طول زندگی خود سر درد را به شکل‌های گوناگون تجربه می‌کنند. لازم به ذکر است بسیاری از این سردرد‌ها با مصرف مسکن‌های خفیف از بین ‌می‌روند. بیشتر سردرد‌ها آزاردهنده، خفیف و موقتی هستند اما در موارد بسیاری این سردرد‌ها به حدی شدید هستند که فرد باید حتماً به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه نماید. در ادامه مقاله توضیحات مفصلی درباره انواع سردرد‌ها و علل آن‌ها صحبت خواهیم کرد.

سردرد چیست؟

درد در هر قسمت از سر را سردرد می‌گویند و این شکایتی است که هر فردی در دوره‌ای از زندگی خود با آن مواجه می‌شود. الگوی رشد، ناحیه و شدت سردرد از فردی به فرد دیگر متفاوت است. 96% موارد سردرد دارای ویژگی‌های ناشی از استرس، اضطراب، سرعت کار شدید و مصرف ناکافی آب است. در موارد باقی مانده، ممکن است شرایط تهدیدکننده زندگی رخ دهد و نیاز به درمان دارد.

علت سردرد

پاسخ به این سؤال که علل سر درد چیست با توجه به نوع سر درد متفاوت است. دردی که هنگام سردرد احساس می‌کنید، از ترکیب سیگنال‌های بین مغز، رگ‌های خونی و اعصاب اطراف ناشی می‌شود. با توجه به نوع سر درد می‌توان علت اصلی سردرد را مشخص کرد. دلایل ایجاد سر درد می‌تواند شامل هر یک از موارد زیر باشد:

• اختلالات چشمی
• تروما
• عفونت‌ها
• تغییرات فشار داخل جمجمه
• تومور‌های مغزی
• استرس و اختلالات روانی
• مصرف کم آب یا گرسنگی
• بیماری
• فشار
• محیط
• ژنتیک

مشکلات سلامتی مرتبط با رگ‌های خونی یکی از شایع‌ترین علل سردرد است. علاوه بر این، مشخص شده است که فشار خون بالا، استفاده نادرست از برخی دارو‌ها، افتادن از ناحیه سر، عوارضی مانند سردرد باعث سردرد می‌شود.

بیماری

بیماری‌ها می‌توانند شامل عفونت، سرماخوردگی و تب باشد. سردرد همچنین در مواردی مانند سینوزیت (التهاب سینوس‌ها)، عفونت گلو، یا عفونت گوش شایع است. در بعضی موارد، سردرد می‌تواند در اثر ضربه به سر یا به ندرت، نشانه یک مشکل پزشکی جدی‌تر باشد.

فشار

استرس عاطفی و افسردگی و همچنین استفاده از الکل، کنار گذاشتن وعده‌های غذایی، تغییر در الگوی خواب و مصرف بیش از حد دارو، کشیدگی گردن یا کمر به دلیل وضعیت بد بدن از دلایل دیگر است.

محیط

محیط شما، از جمله دود سیگار توتون و تنباکو، بوی شدید مواد شیمیایی خانگی یا عطر‌ها، مواد حساسیت‌زا و برخی غذا‌ها می‌توانند باعث سردرد شوند. استرس، آلودگی، صدا، نور و تغییرات آب و هوایی از دیگر عوامل محیطی محرک انواع سردرد هستند.

ژنتیک

در بین انواع سردرد به ویژه سردرد‌های میگرنی، علت به خانواده‌ها برمی گردند. بیشتر کودکان و نوجوانان (90٪) که میگرن دارند اعضای خانواده دیگری نیز دارند که به میگرن مبتلا است. وقتی هر دو والدین سابقه میگرن داشته باشند، 70٪ احتمال دارد فرزندشان نیز مبتلا شود. اگر فقط یکی از والدین سابقه این سردرد‌ها را داشته باشد، خطر به 25٪ -50٪ کاهش می‌یابد.

نشانه ها و علائم انواع سردرد ها

به طور کلی سردرد ها به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شوند.

سردردهای اولیه: این سردردها با اینکه می توانند شدید و ناتوان کننده باشند، اما در کل خطری ندارند، زیرا این دردها نشانه یک بیماری یا بیماری زمینه ای نیستند. بیشتر سردردهای شایع نیز در این گروه قرار می گیرند.
سردردهای ثانویه: این سردردها به دلیل وضعیت دیگری ایجاد می شود که باعث ایجاد نواحی حساس به درد در گردن و سر می شود.

اکثر سردردهای ثانویه نادر هستند، اما ممکن است بسیار جدی تر از سردردهای اولیه نیز باشند. سردردهای ثانویه می توانند نشانه هشدار یک بیماری زمینه ای جدی تر باشند، از جمله:

• تومورهای مغزی و ستون فقرات
• آنوریسم مغز (آنوریسم مغزی)
• مننژیت، یک عفونت باکتریایی یا ویروسی است که باعث التهاب مغز می شود
• آسیب گردن یا مغز

سردردهای ثانویه معمولاً از هیچ جا شروع نمی شوند و آزار دهنده هستند. در اینجا سردرد ها را براساس میزان شایع بودن یا نادر بودن وقوعشان دسته بندی می کنیم.

انواع سردرد‌های شایع

بیش از 150 نوع سردرد وجود دارد که هر در برخی موراد به یکدیگر شباهت زیادی دارند و باید توسط پزشک تشخیص داده شوند. در بین انواع سردرد، شایع ترین های آن ها شامل موراد زیر است:

• سردرد میگرنی
• سردرد هیپیک
• سردرد تنشی
• سردردهای خوشه ای
• سردردهای مزمن روزانه
• سردردهای سینوسی
• سردردهای ناشی از مصرف دارو
• سردردهای گردنی
• سردردهای پس از سانحه

سردرد میگرنی

میگرن‌ها شایع ترین نوع سردردها هستند، اما همه سردردها میگرن نیستند. میگرن اصطلاحا به سردردی گفته می‌شود که معمولا (نه همیشه) یک طرف سر را دربرمی گیرد و ماهیتی تپنده (یا کوبنده) دارد. این درد بین 2 ساعت تا 3 روز ادامه می یابد و ممکن است 4 بار در ماه تکرار شود. اغلب افراد در زمان درد به نور، صدا و بو حساس می‌شوند و همچنین ممکن است دچار حالت تهوع و استفراغ شوند.

سردرد هیپیک

سردرد هیپیک یا سردردی که به سردرد قبل از خواب ایجاد می‌شود. عموماً در دهه‌ی پنجاه زندگی هر فرد آغاز می‌شود. دردی که فرد تجربه می‌کند به‌صورت ضربان‌دار است که ممکن است خفیف یا شدید باشد. این درد‌ها معمولاً در دوطرف سر احساس می‌شود و محدود به یک ناحیه‌ی خاص نیست.

سردرد تنشی

سردرد‌های تنشی بعد از میگرن، شایع‌ترین نوع سردرد هستند. معمولاً به این نوع سردرد‌ها، سردرد “کلاه باند” هم می‌گویند زیرا به طور معمول در پشت سر، شقیقه‌ها و پیشانی دردناک هستند و انگار کلاه محکمی در محل قرار گرفته و افراد اینطور می‌گویند که انگار باند یا طنابی دور سرشان پیچیده و از دو طرف کشیده می‌شود.
این نوع سردرد‌ها اغلب به فیزیوتراپی، آرام‌سازی‌های درمانی، ضدالتهاب‌ها و شل‌کننده‌های عضلانی پاسخ می‌دهند.

سردردهای خوشه ای

این سردرد‌ها یکی از شدیدترین نوع سردرد هستند که آقایان بیش از خانم‌ها به آن دچار می‌شوند. این درد در اطراف یا پشت یک چشم ایجاد می‌شود که می‌تواند ضربان‌دار یا ثابت باشد. همیشه یک طرفه است و در کنار درد علائمی مانند اشک، بزرگ شدن مردمک چشم و افتادن پلک، گرفتی مجرای بینی درسمت درد دارد. این درد می‌تواند آنقدر ناخوشایند باشد که افراد مبتلا به این نوع سردرد نتوانند آرام بنشینند.
هر حمله سردرد می‌تواند بین 15 دقیقه تا 3 ساعت طول بکشد. این نوع سردرد ممکن است روزی چند بار و برای روز‌ها، هفته‌ها و حتی ماه‌ها اتفاق بیافتد. ممکن است برای سال‌ها اتفاق نیوفتد و بعد مجدداً شروع شوند.

سردرد های مزمن روزانه

اگر فردی دچار سردرد‌های مکرر شود به طوری که بیش از 15 روز در ماه و حداقل سه ماه سردرد‌ها ادامه داشته باشد، گفته می‌شود دچار سردرد مزمن روزانه است. این سردرد‌ها ممکن است کوتاه باشد و یا حتی تا 4 ساعت ادامه یابد.
سردرد‌های مزمن روزانه نوع جداگانه‌ای از انواع سر درد نیستند، بلکه گروهی از انواع مختلف سردرد‌ها هستند که به طور مکرر اتفاق می‌افتند. این نوع سردرد معمولاً یکی از 4 نوع سردرد اصلی است:

• میگرن مزمن
• سردرد تنشی مزمن
• سردرد مداوم روزانه جدید (NDPH)
• همی کرانیا کانتینوا

سردردهای سینوسی

این درد زمانی رخ می‌دهد که حفره‌هایی به نام سینوس در سر شما ملتهب شوند. سردرد سینوسی دردی عمیق و مداوم در استخوان گونه، پیشانی یا پل بینی است که با علائمی همچون آبریزش بینی، پر شدن گوش، تب و تورم صورت همراه است. و از آنجا که این درد ناشی از عفونت سینوسی است مخاطی که از بینی شما خارج می‌شود سبز یا زرد خواهد بود.

سردرد های ناشی از مصرف دارو

مصرف بیش از حد و قطع مصرف ناگهانی برخی از دارو‌ها مانند هیدروکدون سبب سردرد‌های ناگهانی و شدید می‌شود. بنابراین توصیه می‌شود بدون تجویز پزشک دارو‌های مسکن مصرف نشوند.

سردرد های گردنی

این نوع از سردرد‌ها زمانی ایجاد می‌شوند که دیسک‌های گردنی بیرون‌زده باشند و بر روی نخاع و رشته‌های عصبی فشار وارد کند. ازبین رفتن ماده ژله‌ای مانند درون دیسک‌ها سبب می‌شود که سردرد‌های شدیدی به فرد تحمیل شود.

سردردهای پس از سانحه

سردرد‌های استرس پس از سانحه معمولاً 2-3 روز پس از آسیب دیدگی سر شروع می‌شوند. شما علائم زیر احساس خواهید کرد:

• یک درد مبهم که هر از گاهی بدتر می‌شود.
• سرگیجه
• سبکی سر
• مشکل در تمرکز
• مشکلات حافظه
• خسته شدن سریع
• تحریک پذیری

سردرد ممکن است چند ماه طول بکشد. اما اگر طی دو هفته بهتر نشد، با پزشک خود تماس بگیرید.

انواع سردرد هایی که کمتر شایع هستند

سردردهایی که کمتر شناخته شده‌اند و درصد کمی از افراد به آن مبتلا می‌شوند عبارت‌اند از:

• سردرد ورزشی
• همی کرانیا کانتینوا
• سردرد هورمونی
• NDPH
• سردرد بازگشتی

سردرد ورزشی

هنگامی که فعال هستید، عضلات سر، گردن و پوست سر شما به خون بیشتری احتیاج دارند، رگ‌های خونی شما برای تأمین آن‌ها متورم می‌شود. نتیجه یک درد ضربان دار در دو طرف سر شما است که می‌تواند از 5 دقیقه تا 48 ساعت طول بکشد. این درد معمولاً در حین فعالیت یا بلافاصله بعد از آن رخ می‌دهد، چه فعالیت ورزشی باشد یا جنسی.

همی کرانیا کانتینوا

همی کرانیا کانتینوا یک سردرد مزمن و مداوم است که تقریباً همیشه روی یک طرف صورت و سر شما تأثیر می‌گذارد. علائم این نوع سردرد عبارت‌اند از:

• دردی که شدت آن متفاوت باشد.
• چشمهای قرمز یا اشک آلود
• آبریزش بینی یا گرفتگی بینی
• افتادگی پلک
• عنبیه منقبض
• تشدید درد با فعالیت بدنی
• تشدید درد با نوشیدن الکل

برخی از افراد علائم میگرن را هم مشاهده می کنند، مانند:

• تهوع و استفراغ
• حساسیت به نور و صدا

دو نوع سردرد همی کرانیا کانتینوا وجود دارد:

• مزمن: شما سردردهای روزانه دارید.
• بهبودی موقتی: به مدت 6 ماه سر درد دارید. آنها برای مدت چند هفته یا چند ماه از بین می‌روند و بعد مجددا برمی گردند.

سردردهای هورمونی

شما می‌توانید در اثر تغییر سطح هورمون‌ها در دوران قاعدگی، بارداری و یائسگی سر درد بگیرید. تغییرات هورمونی ناشی از قرص‌های جلوگیری از بارداری و درمان جایگزینی هورمون نیز می‌تواند باعث سردرد شود. این درد ممکن است 2 روز قبل از پریود یا در 3 روز اول پس از شروع آن اتفاق بیافتد و با علائمی همچون تهوع، استفراغ، حساسیت به نور، صدا و حتی لمس همراه باشند که به آن‌ها میگرن قاعدگی می‌گویند.

سردردهای مداوم روزانه جدید (NDPH)

این موارد ممکن است به طور ناگهانی شروع شده و به مدت 3 ماه یا بیشتر ادامه یابد. بسیاری از مردم روزی را که دردشان شروع شده به وضوح به خاطر می‌آورند. پزشکان مطمئن نیستند که چرا این نوع سردرد شروع می‌شود. برخی افراد متوجه می‌شوند که این حمله‌ها پس از عفونت، بیماری شبیه آنفولانزا، جراحی یا یک رویداد استرس‌زا ایجاد می‌شود.
(NDPH)‌ها یک سر درد متوسط هستند، اما برای برخی از افراد، این درد شدید است و درمان آن اغلب دشوار است. علائم این نوع سردرد‌ها می‌تواند بسیار متفاوت باشند. برخی مانند سردرد‌های تنشی هستند. برخی دیگر علائم میگرن، مانند حالت تهوع یا حساسیت به نور را دارند.

سردردهای بازگشتی

این سردرد‌ها به سردرد‌های بیش مصرف دارو نیزمعروف هستند. اگر بیش از 2 تا 3 بار در هفته یا بیش از 10 بار در ماه از مسکن‌های بدون نسخه استفاده می‌کنید، در اصل خود را برای درد بیشتر آماده می‌کنید. این یعنی شما ناخواسته خود را وارد یک چرخه‌ی معیوب می‌کنید. به این صورت که با هربار مصرف داروی بیشتر با ازبین رفتن اثر دارو‌ها، درد برمی گردد و شما مجبور به مصرف داروی بیشتر می‌شوید؛ و این کم کم باعث ایجاد یک سردرد دائمی می‌شود.

انواع سردردهای نادر

انواع سردردهای نادر به شرح زیر است:

سردردهای چکش یخشکن (خنجری)

این سردرد‌های کوتاه، خنجری و بسیارشدید معمولاً فقط چند ثانیه طول می‌کشد، اما می‌توانند کاملاً ناتوان‌کننده و آزاردهنده باشند. این نوع سر درد حداکثر ممکن است چند بار در روز اتفاق بیفتد. سردرد‌های یخشکن می‌توانند به تنهایی یک بیماری باشند یا می‌توانند نشانه چیز دیگری باشند. از آنجا که برخی آن‌ها را به ضربات خنجر توصیف می‌کنند به سردرد‌های خنجرزن هم معروف هستند.
علت این سردرد‌ها مشخص نیست اما اگر همیشه فقط در یک مکان رخ داده باشند، مهم است که به دکتر خود مراجعه کنید تا تغییرات ساختاری یا صدمه به عصب آن محل را حذف کند.

سردردهای رعد آسا

سردرد رعد آسا بسیار شدید و غیر قابل تحمل است. ناگهان از ناکجا آباد می‌آید و به سرعت به اوج می‌رسد. دلایل سردرد رعد‌آسا شامل موارد زیر است:

• پارگی، پارگی یا انسداد رگ های خونی
• آسیب سر
• سکته مغزی خونریزی دهنده از رگ خونی پاره شده در مغز شما
• سکته ایسکمیک از رگ خونی مسدود شده در مغز شما
• رگهای خونی باریک اطراف مغز
• رگهای خونی ملتهب
• فشار خون در اواخر بارداری تغییر می کند

سردرد‌های ناگهانی جدید را جدی بگیرید. اغلب این درد‌ها تنها علامت هشدار دهنده‌ای است که نشان می‌دهد با یک مشکل جدی روبرو می‌شوید.

روش‌های تشخیصی نوع سردرد

برای درمان هر بیماری اولین گام تشخیص بیماری است. و برای تشخیص درست نوع سردرد نیز اولین گام صحبت با پزشک است. با پزشک خود در مورد علائم سردرد‌ها صحبت کنید. پزشک ممکن است به شما معاینه فیزیکی دهد، یا از علائم، شدت و تعداد دفعات وقوع بپرسد. برای دادن اطلاعات دقیق‌تر، می‌توانید لیستی از علائم، دلایل ایجاد، تشدید و مواردی که باعث بهتر شدن دردتان می‌شود تهیه و به دکترتان بدهید. این نکات به پزشک در تشخیص بهتر کمک می‌کند.

اکثر افراد به آزمایش‌های تشخیصی خاصی نیاز ندارند. اما گاهی اوقات، پزشکان برای یافتن مشکلاتی در مغز شما که ممکن است باعث سر درد شود، آزمایشاتی را پیشنهاد می‌دهند.
این آزمایشات به ویژه برای کمک به تشخیص سردرد ثانویه مؤثر است، که ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• میزان رسوب گلبول‌های قرمز(ESR)، یک آزمایش خون است که می‌تواند التهاب را تشخیص دهد.
• آنژیوگرافی تفریق دیجیتال، یک آزمایش کم تهاجمی است که از اشعه ایکس و کنتراست ید برای تولید عکس عروق خونی در مغز استفاده می‌کند.
• MRI
• CT Scan
• شیر نخاعی، برای تعیین خونریزی در مغز یا وجود عفونت باکتریایی یا قارچی.

اگر علائم سردرد شما بدتر شد یا علیرغم درمان بیشتر اتفاق می‌افتد، از پزشک خود بخواهید شما را به یک متخصص سردرد ارجاع دهد.

درمان سردرد

هر نوع سردرد روش درمانی متفاوتی دارد که می‌تواند در درمان سردرد مؤثر باشد. با این حال، درمان سردرد به همان اندازه که یک علم است یک هنر است. دو بیمار که درد، سردرد خود را به روش یکسانی توصیف می‌کنند لزوماً با یک روش درمان از سردرد ر‌هایی نخواهند یافت. اغلب برای یافتن گزینه‌های درمانی مؤثر به یک فرآیند آزمون و خطا نیاز است. در زیر برخی از روش‌های درمانی برای درمان انواع سردرد را نام می‌بریم:

• استراحت در یک اتاق ساکت و تاریک
• استفاده از کمپرس گرم یا سرد
• ماساژ
• داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای
• تحریک مغناطیسی جمجه، درمانی است که از جریان الکتریکی برای تحریک سلول‌های عصبی مغز استفاده می‌کند.
• فیزیوتراپی
• شل کننده‌های عضله
• مسکن‌های بدون نسخه (آسپرین، ایبوپروفن)

استفاده از کمپرس سرد و گرم

روش کمپرس سرد که در تسکین سردرد بسیار مؤثر است، کمپرس سرد اعمال شده بر روی پشت یا ناحیه سر با کاهش سرعت هدایت عصبی و باریک شدن رگ‌های خونی به توقف سردرد کمک می‌کند. حمام آب گرم یا استفاده از کمپرس گرم در پشت سر به تسکین سردردهای تنشی و ناشی از سینوزیت کمک می‌کند، زیرا باعث شل‌شدن عضلات منقبض می‌شود. می‌توانید کمپرس سرد را به پشت سر و گردن و کمپرس گرم را روی سر، گردن، دست‌ها و پاها اعمال کنید.

دارودرمانی برای سردرد

داروهای زیادی برای درمان سردرد استفاده می‌شود. هدف اصلی در درمان کاهش عوامل محرک درد و رفع حساسیت است. برای این کار از داروهایی استفاده می‌شود که سیستم عصبی را سرکوب کرده و حساسیت به عوامل محیطی مانند نور و صدا را کاهش می‌دهد.

بسته به‌شدت و فراوانی درد در بیمار، می‌توان یک برنامه درمانی پیشگیرانه یا حفاظتی ترسیم کرد. در مواردی که تعداد حملات کم است، بهتر است برای درمان حمله برنامه‌ریزی شود و در حملات مکرر و شدیدتر، می‌توان درمان پیشگیرانه را که بیمار هر روز از دارو استفاده می‌کند، شروع کرد. این نوع داروها می‌توانند از گروه‌های مختلفی مانند داروهای قلبی، داروهای صرع و داروهای ضدافسردگی باشند.

مسکن‌های ساده در گذر از حملات خفیف‌تر مؤثر هستند. داروی مصرفی برای افرادی که سردرد دارند با توصیه پزشک تجویز می‌شود و به‌صورت جداگانه ارزیابی می‌شود. به همین دلیل مهم است که در مواردی از داروهای کنترل نشده استفاده نکنید و از توصیه پزشک فراتر نروید. مصرف مداوم برخی داروها توصیه نمی‌شود؛ زیرا باعث ایجاد عوارض در سایر اندام‌های داخلی به‌ویژه کلیه می‌شود.

ماساژ سر برای سردرد

روغن‌های ضروری مانند نعناع فلفلی و اسطوخودوس که اثرات تسکین‌دهنده و طراوت‌بخش دارند، به‌ویژه در کاهش سردردهای تنشی مؤثر هستند. می‌توانید با ماساژدادن شقیقه‌ها و گردن با این روغن‌ها درد را تسکین دهید.

بعد از شروع درمان انواع سردرد چه اتفاقی می افتد؟

پس از شروع یک برنامه درمانی، میزان عملکرد آن را پیگیری کنید. یک دفتر خاطرات سر درد می‌تواند به شما کمک کند هرگونه الگو یا تغییر در احساس خود را یادداشت کنید. بدانید که ممکن است مدتی طول بکشد تا شما و پزشکتان بهترین برنامه درمانی را پیدا کنید، بنابراین سعی کنید صبور باشید. با پزشکتان درمورد آنچه که برای شما کارمی کند و کار نمی‌کند صادق باشید.
حتی اگر تحت درمان هستید، هنوز باید از چیز‌هایی که می‌دانید می‌توانند باعث ایجاد سردرد شوند، مانند غذا‌ها یا بو‌ها خودداری کنید و مهم است که به عادت‌های سالم که باعث می‌شود احساس خوبی داشته باشید، مانند ورزش منظم، خواب کافی و رژیم غذایی سالم، پایبند باشید. همچنین قرار‌های ملاقاتی با پزشک برای پیگیری وضعیتتان تعیین کنید تا پزشک بتواند وضعیت شما را ببیند و در صورت نیاز در برنامه درمانی تغییراتی ایجاد کنید.

نگارش و گردآورنده: رضا رحیمی

منبع: محمد عیسایی، جراح مغز و اعصاب، ستون فقرات

• stanfordhealthcare
• webmd
• americanmigrainefoundation