بیماری پانکراس (لوزالمعده) تشخیص و درمان

بیماری پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده چگونه تشخیص داده و درمان می شود؟

بیماری پانکراتیت یا التهاب لوزالمعده چگونه تشخیص داده و درمان می شود؟

پانکراس یا لوزالمعده یک غده‌ ی بزرگ در پشت معده و نزدیک به دوازدهه یک قسمت کوچک در ابتدای روده‌ ی باریک می‌باشد. غده‌ ی پانکراس از طریق مجرایی مخصوص، آنزیم‌های گوارشی را به ابتدای دوازدهه می‌ریزد. آنزیم‌های لوزالمعده با صفرا ماده‌ای تولید شده در کبد و ذخیره شده در کیسه‌ ی صفرا ترکیب شده و به هضم غذا می‌پردازند. لوزالمعده همچنین وظیفه‌ ی ترشح هورمون‌ های انسولین و گلوکاگون به درون خون را بر عهده دارد. این هورمون‌ ها به بدن کمک می‌کنند تا میزان گلوکوز دریافتی از غذاها برای سوخت‌ وساز را کنترل کند. معمولاً آنزیم‌ های گوارشی مترشحه از پانکراس تا قبل از رسیدن به دوازدهه غیرفعال می‌باشند؛ ولی زمانی که پانکراس ملتهب می‌شود، آنزیم‌ های درون آن فعال شده و با حمله به بافت‌ های تولیدکننده‌ی خود، به آنها آسیب می‌زنند. پانکراتیت به التهاب لوزالمعده گفته می‌شود. التهاب لوزالمعده زمانی اتفاق می‌افتد که آنزیم‌های گوارشی در حالی که هنوز در پانکراس بوده و فعال هستند، باعث تحریک سلول‌های پانکراس شما و ایجاد التهاب شوند. با تکرار وقوع التهاب لوزالمعده حاد، آسیب به پانکراس رخ می‌دهد و منجر به پانکراتیت مزمن می‌شود. بافت اسکار ممکن است در پانکراس شکل بگیرد که باعث از دست دادن عملکرد آن می‌شود. پانکراس با عملکرد ضعیف می‌تواند مشکلات هضم و دیابت را ایجاد کند.

علت پانکراتیت

شرایطی که می‌تواند علت پانکراتیت باشند، عبارت‌اند از:

• مصرف الکل
• سنگ صفرا
• جراحی شکم
• مصرف بعضی داروها
• سیگار کشیدن
• فیبروز کیستیک
• تاریخچه خانوادگی پانکراتیت
• سطح کلسیم بالا در خون (هیپرکلسمی) که ممکن است ناشی از غده پاراتیروئید بیش از حد (hyperparathyroidism) باشد
• سطوح بالای تری گلیسیرید در خون (هیپرتگریلرستی)
• عفونت
• آسیب به شکم
• سرطان پانکراس
• گاهی اوقات علت پانکراتیت هرگز پیدا نمی‌شود.

علائم پانکراتیت چیست؟

• درد قسمت بالایی شکم
• درد پشت
• کم اشتهایی
• سوءهاضمه
• نفخ شکم
• تهوع و استفراغ: بعد از خوردن غذاهای چرب
• زردی پوست و چشم‌ها (یرقان)
• مدفوع چرب و بدبو
• دیابت

عوامل خطرزای پانکراتیت

موارد زیر احتمال ابتلا به پانکراتیت را افزایش می دهد:

1. الکلیسم
2. سنگ های صفراوی (پانکراتیت صفراوی)
3. جراحی در ناحیه شکم
4. مصرف برخی داروها
5. مصرف سیگار
6. سیستیک فیبروزیس
7. سابقه خانوادگی در ابتلا به پانکراتیت
8. افزایش مقدار کلسیم در خون یا هایپرکلسمی که می تواند ناشی از هایپرتیروئیدیسم باشد.
9. افزایش مقدار تری گلیسرید در خون
10. عفونت
11. آسیب به شکم
12. سرطان پانکراس
13. انجام روش Endoscopic retrograde cholangiopancreatography (ERCP) برای درمان سنگ های صفراوی

انواع پانکراتیت

پانکراتیت حاد

پانکراتیت حاد شرایطی است که موجب بروز التهاب در پانکراس می شود. این التهاب اغلب کوتاه مدت است. پانکراتیت حاد شکل گیری دردی را به همراه دارد که شدت آن از خفیف تا ناراحتی شدید متغیر بوده و حتی به بیماری تهدیدکننده زندگی منجر می شود. در شرایطی که بیشتر افراد مبتلا به پانکراتیت حاد طی مدت کوتاهی پس از دریافت درمان بهبود می یابند، موارد شدیدی وجود دارند که می توانند به خونریزی در پانکراس، آسیب جدی بافت، عفونت و تشکیل کیست منجر شوند. در صورت عدم درمان، پانکراتیت می تواند به اندام های حیاتی دیگر مانند قلب، ریه ها و کلیه ها آسیب وارد کند.

پانکراتیت مزمن

پانکراتیت مزمن مشابه پانکراتیت حاد است، اما در این مورد التهاب بلند مدت است و شرایط بهتر نمی شود. در حقیقت، با گذشت زمان شرایط وخیم‌تر شده و می تواند به بروز آسیب دائمی منجر شود. پانکراتیت مزمن اغلب پس از یک دوره پانکراتیت حاد و احتمالاً به واسطه مصرف بیش از حد نوشیدنی های الکلی شکل می گیرد. آسیب دیدگی پانکراس ناشی از مصرف الکل ممکن است برای سال ها هیچ علائمی نداشته باشد؛ اما پس از آن، فرد ناگهان با بروز علائم شدید پانکراتیت مواجه شود.

روشهای تشخیص بیماری التهاب لوزالمعده

پزشک در هنگام معاینه فرد جهت تشخیص پانکراتیت، علائمی مثل یرقان، ضعف و وزن بسیار کم، اسهال یا مدفوع بدبو را مورد بررسی قرار می ‌دهد. بیمارانی که سابقه خانوادگی التهاب پانکراس، مصرف بیش از حد الکل و ابتلا به سایر دردهای شکمی داشته ‌اند باید از جهت ابتلا به پانکراتیت مزمن مورد آزمایش قرار گیرند.

پزشک در این موارد از یک یا چند نمونه از این آزمایشات استفاده می ‌کند:

• آزمایش خون: جهت تشخیص ناهنجاری های مربوط به پانکراتیت مزمن و کمک به شناسایی التهاب حاد.
• آزمایش مدفوع: به منظور اندازه گیری میزان چربی دفع شده. افرادی که درگیر پانکراتیت مزمن هستند، مقدار زیادی چربی از طریق مدفوع دفع می کنند؛ زیرا این چربی ها یا به درستی هضم نشده یا روده کوچک توانایی جذب آنها را نداشته است.
• سونوگرافی: سونوگرافی به شیوه آندوسکوپی تصاویر واضحی از لوزالمعده، مجاری صفراوی و پانکراس در اختیار پزشک قرار می ‌دهد که نسبت به سونوگرافی معمولی شامل جزئیات و اطلاعات بیشتری است. پزشک لوله باریک و منعطف آندوسکوپ را از طریق دهان وارد معده می کند، سپس تصاویری از فضای داخلی معده توسط دوربین متصل به آندوسکوپ بر روی نمایشگر نمایش داده می شود.
• عکسبرداری از پانکراس و مجاری صفراوی: با کمک آندوسکوپی ERCP و لوله ای که وارد دهان می ‌شود، تصاویری از پانکراس و مجاری صفراوی در اختیار پزشک قرار داده خواهد شد. با ورود یک مایع رنگی به داخل لوله آندوسکوپی، امکان عکسبرداری از فضای داخلی شکم نیز فراهم می ‌شود.
• آزمایش بررسی عملکرد پانکراس: در شرایطی که بیمار کاهش وزن چشمگیری داشته یا با مشکل اختلال در جذب مواد مغذی مواجه باشد، آزمایش بررسی عملکرد پانکراس انجام خواهد شد. طی این آزمایش چند مرحله ای وضعیت پانکراس از جهت ترشح آنزیم های گوارشی یا دیگر ترکیبات لازم برای هضم بررسی می ‌شود.

عوارض پانکراتیت

عوارض ناشی از پانکراتیت عبارت است از:

• پسودوکیست: پانکراتیت حاد می تواند سبب جمع آوری مایعات و آلودگی ها در ساختارهایی کیست مانند شود. چنین سودوکیست های بزرگی در صورت پاره شدن عوارضی مانند خونریزی داخلی و عفونت را به همراه خواهند داشت.
• عفونت: پانکراتیت حاد سبب می شود تا پانکراس نسبت به باکتری ها و عفونت آسیب پذیر شود. عفونت های پانکراس عفونت های بسیار جدی محسوب می شود که به درمان فوری و در برخی موارد به انجام جراحی نیاز خواهد داشت.
• نارسایی کلیه: پانکراتیت حاد سبب نارسایی کلیه می شود. در صورتیکه نارسایی کلیه شدید باشد نیاز به انجام دیالیز وجود خواهد داشت.
• مشکلات تنفسی: پانکراتیت حاد تغییرات شیمیایی را در بدن ایجاد می کند. این تغییرات بر عملکرد ریه ها تأثیر می گذارد و سبب افت میزان اکسیژن در خون می شود.
• دیابت: آسیب به سلول های تولید کننده انسولین در پانکراس ممکن است احتمال ابتلا به دیابت را به دنبال داشته باشد.
• سوء تغذیه: پانکراتیت مزمن و حاد سبب می شود پانکراس مقدار آنزیم کمتری را برای هضم مواد مغذی تولید کند. به همین دلیل احتمال بروز سوء تغذیه وجود خواهد داشت.
• سرطان پانکراس: التهاب طولانی مدت در پانکراس که در نتیجه پانکراتیت مزمن ایجاد می شود فاکتور خطری برای ابتلا به سرطان پانکراس می باشد.

آیا پانکراتیت کشنده است؟

پانکراتیت حاد می‌تواند باعث کمبود آب بدن و کاهش فشار خون شده و یا منجر به از کارافتادگی قلب، ریه‌ها و کلیه‌ها شود. اگر پانکراس دچار خونریزی شود، احتمال شوک و مرگ بالا خواهد بود.

سونوگرافی پانکراتیت

تشخیص مشکلات پانکراس، توسط سونوگرافی انجام می شود. ازآنجایی‌ که وجود نفخ یا گاز روده می‌تواند در ارزیابی نهایی سونوگرافی پانکراس اختلال ایجاد کند، بهتر است شب قبل از آزمایش یک وعده غذایی بدون چربی بخورید و سپس از خوردن غذا و نوشیدنی به مدت 8 ساعت خودداری کنید. در واقع باید در روز انجام سونوگرافی پانکراس ناشتا باشید. البته امکان خوردن داروهای روتین خود را با کمی آب دارید. سعی کنید روز قبل از سونوگرافی پانکراس از مصرف نوشابه‌های گازدار یا حاوی کافئین، سیگار کشیدن و مصرف الکل اجتناب کنید.

برای انجام این عمل به پشت دراز خواهید کشید. یک ژل شفاف روی شکم شما پخش می‌شود و یک دستگاه کوچک به نام مبدل در سراسر ناحیه شکم تا قفسه سینه حرکت می‌کند. مبدل، امواج صوتی ایجاد می‌کند که در هنگام برخورد با چیزی جامد مانند اندام یا تومور، بازتاب می‌یابد. یک کامپیوتر این پژواک‌ها را به تصویر متحرک تبدیل می‌کند. پروب دستگاه اولتراسوند که در انتهای لوله قرار دارد، با تولید امواج صوتی و دریافت انعکاس آنها، تصاویری از پانکراس و بافت‌های مجاور در مانیتور مقابل تولید می‌کند.

آیا لوزالمعده یا پانکراتیت قابل درمان است؟

درمان پانکراتیت حاد با هدف کمک به کنترل شرایط و مدیریت علائم انجام می شود. برای درمان پانکراتیت حاد معمولاً باید در بیمارستان بستری شوید. ممکن است مایعات از طریق داخل وریدی برای تسکین درد، تزریق مواد غذایی مایع از طریق لوله ای در شکم و اکسیژن از طریق لوله های داخل بینی به شما داده شود. اکثر مبتلایان به پانکراتیت حاد در طی یک هفته بهتر می شوند و بعد از چند روز از بیمارستان مرخص می شوند. در موارد شدید، به دلیل عوارض پانکراتیت حاد، روند بهبودی طولانی می شود. پس از کنترل التهاب در لوزالمعده، شاید شروع به نوشیدن مایعات و خوردن غذاهای رقیق کنید و با گذشت زمان، به رژیم غذایی عادی برگردید، در صورتی که التهاب لوزالمعده کنترل شود و هنوز هم هنگام غذا خوردن احساس درد دارید، پزشک ممکن است یک لوله تغذیه را توصیه کند.

درمان های اولیه در بیمارستان احتمالاً شامل موارد زیر باشد:

• داروهای ضد درد: پانکراتیت می تواند باعث درد شدید شود. تیم مراقبت های بهداشتی شما برای کنترل درد به شما دارو های ضد درد می دهند.
• مایعات داخل ورید (IV): از آنجا که بدن شما انرژی و مایعات را برای ترمیم لوزالمعده لازم دارد، ممکن است دچار کمبود آب شوید. به همین دلیل در طول مدت بستری در بیمارستان از طریق ورید در بازو مایعات اضافی دریافت خواهید کرد.

در مبتلایان به پانکراتیت حاد می تواند عوارضی ایجاد شود که نیاز به بستری در بخش مراقبت های ویژه (ICU) داشته باشد. بهبودی ممکن است در پانکراتیت شدید طول بکشد و خطر آن می تواند کشنده باشد. هنگامی که پانکراتیت شما تحت کنترل است، تیم مراقبت های بهداشتی شما می تواند علت اصلی پانکراتیت شما را درمان کند. بسته به علت لوزالمعده، درمان شامل موارد زیر می باشد:

• روش های رفع انسداد مجاری صفراوی
• پانکراتیت ناشی از مجرای صفراوی تنگ یا مسدود شده ممکن است نیاز به روش های جراحی مجرای صفراوی داشته باشد.
• روشی به نام کولانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد
• آندوسکوپی
• (ERCP) که از یک لوله بلند با دوربین در انتهای آن استفاده می کند تا لوزالمعده و مجاری صفراوی شما را بررسی کند. لوله از گلوی شما منتقل می شود و دوربین تصاویر دستگاه گوارش شما را به مانیتور می فرستد.
• جراحی کیسه صفرا
• اگر سنگ کیسه صفرا باعث لوزالمعده شما شود، پزشک ممکن است برای از بین بردن کیسه صفرا جراحی را توصیه کند.
• جراحی لوزالمعده
• احتمال دارد عمل جراحی برای تخلیه مایعات از لوزالمعده یا از بین بردن بافت بیمار لازم باشد.
• درمان های اضافی برای پانکراتیت مزمن

بسته به وضعیت شما، پانکراتیت مزمن احتمال دارد به درمان های اضافی نیاز داشته باشد، از جمله:

مدیریت درد

پانکراتیت مزمن می تواند باعث درد مداوم شکم شود. پزشکتان ممکن است داروهایی را برای کنترل درد شما توصیه کند و شما را به یک متخصص درد ارجاع دهد. درد شدید با گزینه هایی مانند سونوگرافی، آندوسکوپی یا جراحی برای مسدود کردن اعصاب که سیگنال های درد را از لوزالمعده به مغز می فرستند، تسکین می یابد.

آنزیم ها برای بهبود هضم

مکمل های آنزیم لوزالمعده می تواند به بدن شما کمک کند تا مواد مغذی موجود در غذاهایی را که میخورید تجزیه شوند. آنزیم های لوزالمعده با هر وعده غذایی مصرف می شود.

تغییر در رژیم غذایی

پزشک ممکن است شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد که می تواند به شما در برنامه ریزی وعده های غذایی کم چرب که پر از مواد مغذی است کمک کند.

نگارش و گردآورنده: رضا رحیمی

منبع: غلامرضا سیف متخصص رادیولوژی و سونوگرافی