بیماری ام اس(MS)، علل، انواع تشخیص و درمان

بیماری ام اس چیست؟

بیماری فلج چند گانه یا ام اس (MS) یک مشکل مغزی و نخاعی است. این بیماری می تواند علائم مختلفی را برای بیمار ایجاد کند. در اکثر موارد، در ابتدا عوارض بیماری ام اس به تناوب ایجاد شده و بر طرف می شوند. با گذشت زمان، بعضی از این علائم ماندگار شده و می توانند ناتوانی فرد را به همراه داشته باشند. هر چند هیچ درمان مشخصی برای این بیماری وجود ندارد، داروها و درمان بیماری ms به روش های مختلف می توانند تعداد دفعات عود بیماری و علائم و ناتوانی های مربوط به آن را کاهش دهند.

علائم و نشانه ها:

محلهای درگیر در ام اس

این بیماری می تواند مجموعه گسترده و متنوعی ازعلایم بیماری ام اس را برای فرد به همراه داشته باشد. بسیاری از افراد در این شرایط فقط با تعداد محدودی از این علائم مواجه می شوند و احتمال مشاهده همه این علائم در یک نفر کم و ناچیز است. علائم این بیماری معمولاً غیر قابل پیش بینی هستند. بیماری ms می تواند در هر زمان عود کرده و علائم آن در هر بار عود متفاوت باشد. علائم ایجاد شده در زمان عود بستگی به بخش یا بخش هایی از مغز یا ستون فقرات دارد که تحت تاثیر بیماری قرار می گیرند. بیمار ممکن است در این شرایط فقط یک علامت در یک عضو بدن خود داشته، یا علائم متعدد در اعضای مختلف بدن خود مشاهده نماید. این علائم به این دلیل ایجاد می شود که فیبرهای عصبی آسیب دیده فعالیت صحیح خود را متوقف می نمایند.

رایج ترین علائم این بیماری به شرح زیر هستند:

• مشکلات بینایی: اولین نشانه این بیماری برای حدود یک نفر از هر چهار نفر بیمار، ایجاد اختلال در وضعیت بینایی است. در این حالت درد در پشت چشم ها احساس شده و گاهی اوقات فرد بیمار بخشی از قدرت بینایی خود را از دست می دهد. این شرایط معمولاً فقط بر یک چشم تاثیر می گذارد. علائم چشم دیگر در این حالت می تواند شامل دید تار یا دید دوگانه باشد.

• اسپاسم عضلات و تشنج: در این شرایط ممکن است بعضی عضلات دچار اسپاسم شوند. اسپاسم معمولاً به خاطر وارد شدن آسیب به عصب هایی که پیام های مغزی را به این عضلات می رسانند، ایجاد می شود. بعضی از عضلات ممکن است در این حالت کوتاه (منقبض) و محکم شده و به این ترتیب حرکت آنها دشوار گردد. در اصطلاح به این شرایط تشنج گفته می شود.

• درد: افراد مبتلا به بیماری ام اس با دو نوع اصلی درد مواجه می شوند. درد نوروپاتیک اولین نوع دردی است که بیمار به خاطر آسیب وارد شده به فیبرهای عصبی آن را تجربه می کند. این شرایط می تواند باعث ایجاد درد به صورت تیر کشیدن یا احساس سوزش بر روی بخش های مختلف پوست شود. علاوه بر این ممکن است این آسیب دیدگی باعث حساسیت بیش از حد پوست در بعضی بخش های آن شود. نوع دیگر درد معمولاً درد اسکلتی عضلانی است که امکان مشاهده آن در عضلات آسیب دیده به خاطر اسپاسم یا تشنج وجود دارد.

• خستگی: خستگی زیاد به صورتی که میزان خستگی بیشتر از آن چیزی است که پس از انجام فعالیت های ورزشی یا بدنی انتظار آن وجود دارد، یکی دیگر از علائم این بیماری می باشد. این خستگی حتی می تواند بر وضعیت تعادل و تمرکز بیمار نیز تاثیر گذارد.

• مشکلات احساسی و افسردگی: در این شرایط بیمار ممکن است به سادگی و حتی بدون دلیل به خنده افتاده یا گریه کند. علاوه بر این، افراد مبتلا به این بیماری با علائم افسردگی یا تشویش در برخی مراحل بیماری مواجه می شوند.

سایر علائم این بیماری می تواند شامل موارد زیر باشد:

• بی حسی یا سوزش در بخش های مختلف پوست که رایج ترین نشانه از اولین عود بیماری است.
• ضعف یا فلج در بعضی عضلات که می تواند بر توانایی حرکتی فرد تاثیر منفی داشته باشد.
• ایجاد مشکل در ارتباط با حفظ تعادل و هماهنگی اعضای بدن.
• ایجاد مشکل در ارتباط با تمرکز و توجه کردن.
• لرزش یا اسپاسم بعضی عضلات.
• گیجی و حواس پرتی.
• ایجاد مشکل در دفع ادرار.
• ناتوانی در آمیزش جنسی در مردان.
• ایجاد مشکل در ارتباط با صحبت کردن.

علل بیماری ام اس

این بیماری یک اختلال خود ایمنی در بدن انسان است. این شرایط به معنی این است که سلول های سیستم ایمنی بدن که بطور عادی به باکتری ها، ویروس ها، و سایر موارد مانند آن حمله می کنند، در این بیماری به خود بدن فرد حمله می نمایند. هنگامی که بیماری فعال شود، بخش هایی از سیستم ایمنی که عمدتاً به آنها سلول های T گفته می شود، به غلاف میلین عصب که فیبرهای عصبی در مغز و ستون فقرات را در بر گرفته، حمله می کنند. این شرایط باعث ایجاد لکه های التهاب کوچک و آسیب دیدگی بر روی این غلاف می شود.

احتمالاً عوامل مشخص باعث فعال شدن سیستم ایمنی و عملکرد آن بطور نادرست می شود. یک تئوری مطرح شده در این رابطه به وجود عامل ویروسی یا سایر فاکتورهای محیطی اشاره داد. این فاکتورها می توانند بر وضعیت بعضی افراد که سیستم ایمنی آنها دارای شرایط ژنتیک خاص است، تاثیر گذاشته و باعث ابتلا به این بیماری شوند.

با ابتلا به بیماری، التهاب ایجاد شده اطراف پوسته یا غشای عصب باعث می شود فیبرهای عصبی آسیب دیده نتوانند عملکرد مناسب خود را انجام دهند و به این ترتیب علائم بیماری پیشرفت می کند. هنگامی که التهاب ایجاد شده در این پوسته توسط بدن شناسایی شود، غلاف میلین آسیب دیده ممکن است توسط بدن ترمیم شده و بهبود پیدا کند. به این ترتیب فیبرهای عصبی فعالیت خود را مجدداً آغاز می نمایند.

به هر حال، التهاب یا آسیب دیدگی مجدد می تواند جراحت های کوچک (اسکلروز) در غشای میلین ایجاد نماید و بطور دائمی باعث وارد شدن آسیب به فیبرهای عصبی شود. در بعضی افراد مبتلا به این بیماری، چند ناحیه کوچک از جراحت در مغز و ستون فقرات ایجاد می شود. این جراحت ها بعضی مواقع پلاک نامیده می شوند.

چگونگی پیشرفت بیماری

سه الگوی عمومی را می توان در افراد مبتلا به این بیماری به شرح زیر مشاهده کرد:

• علائم عود کننده و بهبود یابنده: در این حالت می توان دوره هایی را مشاهده کرده که علائم بیماری عود می کنند (زمانی که علائم به یکباره تشدید می شوند) و به دنبال آن علائم بهبود می یابند (دوره های ریکاوری). بین موارد عود بیماری، معمولاً شرایط بیمار با ثبات است و وضعیت وی بدتر نمی شود. این نوع از علائم در اکثر موارد هنگام شروع ابتلا به بیماری مشاهده می شود. حدود نیمی از افراد بیمار که با این حالت از بیماری مواجه می شوند، به تدریج به مرحله دوم پیشرفت بیماری (که در ادامه توضیح داده شده) با گذشت زمان وارد می شوند.

• پیشرفت اولیه بیماری: در این حالت علائم بیماری به تدریج تشدید شده و ادامه پیدا می کنند. به این ترتیب دیگر نمی توان دوره های بهبود یا ریکاوری را در وضعیت بیمار مشاهده کرد.

• پیشرفت ثانویه بیماری: بعضی افراد که در ابتدا با علائم عود کننده و بهبود یابنده بیماری مواجه بوده اند، به تدریج با از بین رفتن عملکرد عصبی بدن روبرو می شوند. این شرایط می تواند همراه با تشدید علائم یا بدون آن باشد. در صورتی که بیماری در این شرایط عود داشته باشد، در اصطلاح به آن نوع «پیش رونده عود کننده» گفته می شود.

راه های تشخیص

تقریباً تمام علائم این بیماری را می توان در بیماری های دیگر نیز مشاهده کرد. به همین خاطر گاهی اوقات اطمینان از ابتلا به این بیماری (در زمان عود اولیه آن) دشوار است. در نتیجه تشخیص قطعی ابتلا به بیماری اغلب تا زمانی که دو مورد حمله یا بیشتر انجام نشود، امکان پذیر نیست.

بعضی از آزمایش ها می تواند در تشخیص ابتلا به بیماری مفید بوده و ابتلای احتمالی به بیماری را نشان دهند، یا احتمالاً دلیل مشاهده علائم در بیمار را مشخص نمایند. این آزمایش ها شامل اسکن ام آر آی، پونکسیون کمری یا نخاعی (شامل نمونه بردای از مایع مغزی نخاعی در ستون فقرات)، و نیز آزمایش پتانسیل فرا خوانده (که در آن الکترودها آهسته شده اند یا وجود هر گونه الگوی غیر عادی در پالس های الکتریکی اعصاب خاص در سیستم مغزی نخاعی را کنترل می کنند) هستند.

روش های درمان

در حال حاضر، با وجودی که هیچ درمان مشخصی برای این بیماری وجود ندارد، می توان برخی از علائم بیماری را از طریق روش های درمانی خاص کاهش داد. این درمان ها بطور کلی به چهار دسته زیر طبقه بندی می شوند:

• مصرف دارو با هدف تغییر فرآیند بیماری

• استفاده از داروی استروئید به منظور کاهش موارد عود بیماری

• مصرف سایر داروها به منظور کاهش علائم بیماری

• فیزیوتراپی به منظور حداقل کردن نتایج ناشی از بیماری

• روش های درمانی جدید برای تحریک سلول های مغزی همچون مگنت تراپی و تحریک مغناطیسی مغز

دارو درمانی

داروهای مورد استفاده برای این بیماری داروهای تعدیل کننده سیستم ایمنی نامیده می شوند. این داروها به دو شکل اینترفرون بتا 1a (آونکس و ربیف) و اینترفرون بتا 1b (بتافرون)، گلاتیرامر (کوپاکسون)، ناتالیزوماب (تیسابری) و فینگولیمود (جیلنیا) موجود هستند. این داروها نمی توانند بیماری را درمان کنند و نیز برای همه افراد مبتلا به این بیماری مناسب نیستند. ناتالیزوماب درمان جدید تر برای بیمارانی است که علائم بیماری آنها پیشرفته تر و بیماری آنها فعال تر است. فینگولیمود و دیمتیل فومارات تنها قرص هایی هستند که برای این بیماری مصرف می شوند. تمام داروهای دیگر این بیماری می بایست به بیمار تزریق شوند.

استروئیدها (کورتیکواستروئید)

داروی استروئید اغلب در مواردی که عود بیماری باعث ناتوانی فرد می شود، برای بیمار تجویز می گردد. دوز بالای این دارو معمولاً در چند روز اول برای بیمار استفاده می شود. گاهی اوقات برای این کار از قرص های استروئید و گاهی مواقع از تزریق دارو داخل رگ می توان بهره گرفت. این دارو می تواند التهاب ایجاد شده در سیستم عصبی را کاهش دهد. یک دوره درمان با استروئید معمولاً می تواند دوره عود بیماری را کوتاه نماید. این شرایط به معنی اینست که در صورت عدم استفاده از این دارو، علائم بیماری با سرعت بیشتر در هنگام حمله ایجاد می شوند.

سایر درمان ها

با توجه به علائم ایجاد شده در بیمار، می توان از سایر روش های درمانی تجویز شده توسط پزشک برای بهبود این علائم استفاده کرد. برای مثال این درمان ها به شرح زیر هستند:

• داروهای ضد اسپاسم برای کاهش اسپاسم عضلانی
• داروهای مسکن که گاهی اوقات بیمار نیاز به مصرف آنها پیدا می کند. این داروها شامل انواع خاص داروهای مسکن هستند که می توانند درد نوروپاتیک بیمار را بهبود بخشند.
• داروهایی که می تواند به درمان برخی مشکلات دفع ادرار در افراد مبتلا به این بیماری کمک نمایند.
• داروهای ضد افسردگی که گاهی اوقات در صورت ابتلا به افسردگی برای بیمار تجویز می شوند.
• داروهایی که می تواند به مشکل آمیزش جنسی در مردان کمک موثر نماید.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی می تواند برای طراحی تمرین های حرکتی جهت رفع نیازهای خاص بیمار و باز گرداندن توانایی وی موثر باشد. در این حالت متخصص فیزیوتراپی می تواند انجام ورزش هایی را به بیمار توصیه نماید که در آنها تمرکز بر نواحی خاص بدن و کمک به بیمار جهت کنترل عوارض خاص بیماری می باشد.

فیزیوتراپی می تواند بسیاری از علائم این بیماری را کاهش داده و به بهبود بیمار کمک موثر نماید. این روش ها می توانند نقش موثر در موارد زیر داشته باشند:

• مشکلات حفظ تعادل بدن
• مشکلات حرکتی بدن
• احساس خستگی
• انتخاب تمرین های روزمره مناسب برای بهبود وضعیت بیمار
• تسکین درد
• بهبود ضعف
• آموزش روش های ذخیره کردن انرژی
• یادگیری روش های بهتر حرکت و انجام فعالیت های روزمره

در این حالت بیمار ممکن است فیزیوتراپی را بلافاصله پس از تشخیص بیماری شروع کرده و سپس جلسات فیزیوتراپی را در مواقع لازم دنبال کند. در اولین ملاقات، فیزیوتراپ با بیمار درباره علائم وی صحبت کرده و وضعیت انجام فعالیت های مختلف توسط وی را بررسی می نماید. در ادامه فیزیوتراپ می تواند با توجه به شرایط بیمار تمرین های مناسب را برای وی تجویز کرده و نحوه انجام این تمرین ها در خانه را به بیمار آموزش دهد.

در جلسات بعدی فیزیوتراپی موارد زیر به بیمار آموزش داده می شود:

• تمرین های کششی به منظور پیش گیری یا کاهش اسپاسم عضلات
• انجام حرکت های تقویت عضلات
• تمرین های دامنه حرکتی همچون تقویت و خم کردن دست ها و پاها
• نکات لازم توجه به منظور جلوگیری از زمین خوردن

فیزیوتراپ همچنین می تواند برای بیمار یک برنامه بدن سازی تجویز کند که برای تقویت عضلات و اهداف درمانی وی مناسب باشد. اکثر متخصصان فیزیوتراپی می توانند از جلسات درمانی بیشتر به منظور کمک به بیمار در راستای دستیابی به اهداف مورد نظر همچون غلبه بر مشکل کشیده شدن پا بر روی زمین که می تواند قدم زدن بیمار را آهسته و دشوار نماید، استفاده نمایند.

مگنت تراپی

مگنت تراپی یک روش درمان بی خطر و غیر تهاجمی است که در آن از میدان های مغناطیسی برای اهداف درمانی استفاده می شود. در مگنت تراپی از سیگنال های مغناطیسی برای تاثیرگذاری بر سلول های آسیب دیده و تحریک ترمیم مجدد آنها استفاده می شود.

با توجه به اینکه همه مولکول ها، سلول ها و اندام ها از خود امواج مغناطیسی آزاد می کنند و به همین خاطر به میدان های مغناطیسی حساس هستند، این روش درمانی می تواند بر ماهیت الکترو مغناطیسی اجزای بدن تاثیر گذارد. به این ترتیب میدان های مغناطیسی می توانند بر بسیاری از فرآیندهای شیمیایی و فیزیولوژیک بدن تاثیر گذاشته و آنها را بهبود بخشند.

قدرت میدان مغناطیسی بطور معمول با اصطلاح «گوس» یا «تسلا» توصیف می شود. یک تسلا برابر با 10،000 گوس است. مگنت تراپی در اکثر مواقع در دامنه 200 تا 10،000 گوس بر روی بیمار انجام می شود. مطالعات انجام شده در این حوزه نشان می دهند پالس های میدان الکترو مغناطیسی می توانند برخی از علائم بیماری ام اس همچون خستگی، مشکلات ادراکی، مشکلات دفع ادرار، درد، مشکلات راه رفتن، و بطور خاص تشنج را بهبود بخشند.

مطالعات انجام شده نشان می دهند پالس های حوزه الکترو مغناطیسی هر چند بیماری ام اس را درمان نمی کنند، با این وجود می توانند برخی از علائم بیماری ام اس را بهبود بخشند. به این ترتیب، مگنت تراپی می تواند کیفیت زندگی فرد را بدون عوارض جانبی معمول در سایر روش های درمانی همچون مصرف دارو، بهبود بخشد..

تحریک مغناطیسی مغز

تحریک مغناطیسی مغز در ام اس

تحریک مغناطیسی مغز یک شکل از روش های درمانی تحریک مغزی است. در این روش از پالس های مغناطیسی به جای الکتریسیته به منظور فعال کردن بخش های مختلف مغز استفاده می شود. این روش درمانی عمدتاً برای بیمارانی استفاده می شود که در نتیجه بیماری دچار افسردگی حاد شده و به داروهای ضد افسردگی واکنش مناسب نشان نمی دهند. این روش بطور بالقوه می تواند باعث کاهش خستگی و افسردگی در بیماران مبتلا به ام اس شود. در طول درمان، پزشک یک ابزار الکترو مغناطیسی در برابر پیشانی بیمار قرار می دهد. این ابزار می تواند پالس های مغناطیسی را به نواحی هدف در مغز هدایت کند. انجام این کار می تواند تحریک الکتریکی در سلول های عصبی خاص را به همراه داشته باشد. بطور معمول یک جلسه تحریک مغناطیسی مغز به کمتر از یک ساعت زمان نیاز دارد.

نگارش و گردآورنده: رضا رحیمی

منبع: طب توانبخشی فروغ