آشنایی با اختلالات کروموزوم های جنسی و اختلالات ناشی از آن

نیم نگاهی براختلالات کروموزوم های جنسی

گردآوری شده توسط: رضا رحیمی

مروری گذرا بر اختلالات کروموزوم های جنسی

حدود 15 تا 20 درصد از بارداری‌ها به سقط جنین ختم می‌گردد. بیش از 50 درصد سقط‌های مکرر در مادران باردار 8 تا 15 هفته‌ مربوط به ناهنجاری‌های ژنتیکی است. از این میزان حدود 95 درصد مربوط به اختلالات تعداد و 5 درصد مربوط به اختلالات ساختمانی کروموزوم‌هاست. تاکنون هیچ کدام از اختلالات کروموزومی شناخته شده در انسان قابل درمان نبوده و تنها روش مقابله با این نوع اختلالات محدود به تشخیص پیش از تولد و سقط جنین‌های مبتلاست. در پژوهش منتشر شده در مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک؛ با تعیین انواع اختلالات کروموزمی با استفاده از روش های سیتوژنتیکی است و مطالعه مقطعی- تحلیلی اختلالات کروموزومی در 56 جنین سقط شده جهت تعیین فراوانی آنها مورد مطالعه قرار گرفت. برای این منظور از کشت آمنیون-کوریون، جفت، بافت جنینی و محصول کورتاژ جهت به دست آوردن سلول‌های متافازی از سلول‌های جنینی استفاده گردید. نتایج: بعد از کشت، انجام کروموزوم تایپینگ و جی تی جی- باندینگ در نهایت تریزومی 21 با بیشترین فراوانی (5/12 درصد)، و ایزوکروموزومی21، ایزوکروموزمی X و نیز مونوزومی X هر کدام با فراوانی 8/1 درصد کمترین فراوانی را به خود اختصاص داد. نتیجه گیری آن به این صورت گزارش شده: نه تنها اختلالات کروموزومی در ایجاد سقط‌های مکرر نقش بسزائی دارد، بلکه از نظر میزان فراوانی انواع اختلالات کروموزومی نیز در مقایسه با سایر کشورها مشابهت وجود دارد.هم‌چنین روش‌های تشخیصی سیتوژنتیکی نظیر جی تی جی باندینگ در مورد والدین دارای سقط‌های مکرر به عنوان روشی قوی و قابل اطمینان به شمار می‌آید.

حال اختلالات کروموزومی بدین شرح در این بخش معرفی می گردند.
سندرم کلاین فلتر(47.XXY)

میزان بروز آن 1 در 1000 تولد پسر است.

این کودکان با مشکل یادگیری به ویژه مهارت های لفظی مواجه هستند.

بزرگسالان قدی بلند، ژنیکوماستی (بزرگ شدن پستان ها)، زخم پا، پوکی استخوان و کارسینو مای پستان دارند که با درمان تستوسترون صفات ثانویه ایجاد و از پوکی استخوان جلوگیری می شود. این افراد معمولا به دلیل فقدان اسپرم در مایع منی (آزواسپرمی)عقیم هستند.

منشاء کروموزوم اضافی به احتمال تقریبا برابری از پدر یا مادر می باشد" کروموزوم X اضافی مادری به دلیل سن بالای مادر است.

بخش کوچکی از موارد به صورت موزائیسم (47,XXY/46,XY) است.

به ندرت مردی با بیش از دو کروموزوم X دیده می شود (48,XXXY) یا (49,XXXXY) چرا که بسیار عقب مانده هستند و علایم فیزیکی شدید تر از بیماران کلاین فلتر را دارند.


سندرم ترنر(45,X):

میزان بروز آن 1 در 5000 تا 10,000 نوزاد دختر است.

سندرم ترنر در سه ماهه دوم با اولتراسونوگرافی شناسایی می شود که با آدم (هیدروپس) یا تورم گردن (کیست خلفی گردن) یا افزایش ضخامت پشت گردن مشخص می گردد.

در این سندرم ادم داخل رحمی، گردن پرده دار، استخوان متا کارپ چهارم کوتاه (بین مچ و انگشتان)، نوک پستان ها فاصله دار و تنگی آئورت مشاهده می شود.

هوش آنها طبیعی است و تفاوت های درک اجتماعی آنها در منشاء کروموزومی X می باشد. به خاطر نارسایی هاپلوژن SHOX در ناحیه اتوزومی کاذب قد کوتاهی دارند.

تخمدان معیوب منجر به فقدان قاعدگی و عقیمی می شوند. درمان استروژن ویژگی های ثانویه جنسی را ایجاد کرده و از پوکی استخوان جلوگیری می نماید.

در 80% موارد سندرم ترنر بر اثر از دست دادن کروموزوم X یا Y در میوز پدری ایجاد می شود.

موارد موزائیسم با رده سلولی (46,XX) قابلیت باروری دارند اما موارد موزائیسم با (46,XY) دیسژنزی گناد ها دارند.


زنان XXX:

میزان 0.1 % تولد ها کاریوتیپ 47,XXX دارند.

کروموزوم X انسانی در 95% موارد منشاء مادری دارد و از خطای میوز I به وجود می آید.

این افراد ظاهری طبیعی دارند، بارورند و کاهش مهارتهای هوشی زیاد نیست.

زنان با دو یا چند کروموزوم X اضافی مشکلات یادگیری دارند.


مردان XYY:

میزان بروز آن 1 در 1000 تولد پسر است.

Y اضافی در اثر عدم تفکیک میوز II پدری و یا تقسیمات میتوزی پس از تشکیل تخم می باشد.

چهره های طبیعی دارند و بارورند و IQ آنها کمی پایین تر از حد طبیعی است.


سندرم X شکننده:

میزان بروز آن 1 در 5000 پسر است و مسئول 8-4 % مشکلات یادگیری در مردان می باشد.

شایعترین دلیل وراثتی مشکلات یادگیری بوده و اولین بیمار شناخته شده با جهش های پویاست.

نام دیگر آن سندرم مارتین – بل می باشد. صورت این افراد بارز است " پیشانی برجسته، گوشهای بزرگ، صورت دراز و فک برجسته دارند.

پس از بلوغ بیضه بزرگ (ماکرو- ارکیدیسم)، ضعف بافتهای همبند مفاصلی با قابلیت کشش زیاد، وجود خطوط و شیار روی پوست و پایین افتادگی دریچه میترال وجود دارد.

مشکلات یادگیری از متوسط تا شدید، لکنت زبان، بیش فعالی و رویا پرداز هستند. 50% زنان با جهش کامل مشکلات یادگیری دارند.

نامگذاری این سندرم به علت وجود یک جایگاه شکننده نزدیک به تلومر در انتهای بازوی بلند کروموزوم (Xq27.3) است که معمولا شکافی رنگ ناپذیر می باشد.

در شرایط کشت خواص مثل فولات و حذف تیمیدین جایگاهای شکننده در بیش از 50% سلول ها قابل شناسایی هستند اما برای شناسایی دقیق به روشهای مولکولی نیز نیاز است.

افراد سالم در 5UTR ژن FMR-1 در لکوس FRAXA حدود 10-50 تکرار سه نوکلئوتیدی CGG دارند که به صورت پایدار به ارث می رسد.

اگر تعداد تکرارها بین 59 تا 200 باشد (پیش جهش) مستعد ناپایداری می شوند. تکرارهای 51 تا 58 حد وسط هستند.

افراد پیش جهش حالت طبیعی دارند هر چند احتمال سندرم ترمور X شکننده / آتاکسی در بزرگسالان وجود دارد.

اگر تکرار ها به بیش از 200 تکرار گسترش یابد (جهش کامل) هنگام انتقال از میوز مونث و طی تقسیمات میتوز ناپایدار می شوند (جهش پویا یا دینامیک).

آلل های طبیعی و پیش جهش با PCR شناسایی می شوند در حالی که برای شناسایی جهش های کامل باید از ساترن بلات استفاده نمود.

در جهش های کامل هیپر متیلاسیون صورت گرفته و در نتیجه رونویسی ژن FMR-1 سرکوب می گردد.

ژن FMR 17 اگزون دارد و یک پروتئین سیتوپلاسمی کد می کند که در تکوین و عملکرد نورون های مغزی نقشی ضروری ایفا می نمایند.

در ناحیه Xq28 ناحیه شکننده دیگری با علام بالینی خفیف تر به نام FRAXE وجود دارد که از توالی تکراری سه تایی CGG تشکیل شده و فراوانی آن 1:4، FRAXA می باشد.

ناحیه دیگر FRAXA است که با ناهنجاری بالینی در ارتباط نیست.

نگارش و گردآورنده: رضا رحیمی