آشنایی با بیمارهای مشترک انسان و حیوان

بیماری های مشترک انسان و حیوان

حدود ٢٠٠نوع بیماری مشترک بین انسان و حیوان وجود دارد که 6٠ درصد بیماری های عفونی منشاء حیوانی دارند. و از طرفی حدود 75 درصد از بیماری های نوظهور مانند کرونا، منشاء جانوری دارد. بیماری های مشترک انسان و حیوان در اصل از گروه باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و انگل ها هستند. براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، هر گونه بیماری‌ یا عفونتی که به طور طبیعی بین حیوانات مهره‌دار و انسان انتقال می‌یابند؛ به عنوان بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان (زئونوزها) شناخته می‌شوند. مهمترین بیماری های مشترک میان انسان و دام که در کشور ما دیده می شود شامل تب مالت، سالک، هاری، سیاه زخم، کیست هیداتیک، تب خونریزی دهنده کریمه کنگو، جنون گاوی، تب دره ریفت، آنفلوانزای پرندگان است.

بیماری های مشترک انسان و حیوان، تب مالت

بیماری تب مالت (بروسلوز) به عنوان یکی از مهم ترین بیماری های مشترک انسان و حیوان محسوب می گردد. باکتری بروسلا که ایجاد کننده بیماری است، طیف وسیعی از پستانداران اهلی و وحشی را مبتلا می سازد. این بیماری باعث سقط جنین، کاهش تولید شیر، عقیمی در دام می شود. این بیماری به علت عوارض که ایجاد می کند و از دست دادن ارزش های اقتصادی دام های مبتلا و همچنین به علت ابتلای انسان به بیماری تب مالت، همواره از دو بعد اقتصادی و بهداشتی مورد توجه بوده است. این بیماری از طریق گوشت و پوست حیوان آلوده به افرادی که در دامداری کار می کنند انتقال می یابد. علاوه بر این از طریق مصرف شیر و لبنیات محلی و آلوده انتقال می یابد. تب و لرز متناوب، خستگی زیاد، درد در هنگام مالیدن و یا لمس ستون فقرات، سردرد، بزرگی گره های لنفاوی، یبوست، کاهش وزن، ناتوانی جنسی، افسردگی از علائم این بیماری است. درمان بیماری تب مالت با داروهای آنتی بیوتیک موجود بخوبی انجام می شود.

بنابراین می توان گفت تب مالت یک بیماری عفونی حاد یا مزمن قابل انتقال بین انسان و تعدادی از حیوانات از جمله گاو –گوسفند – بز – خوک – شتر است که از طریق تماس با دام یا فرآورده های دامی به انسان منتقل می شود.

عامل بیماری: باکتری بنام بوسال می باشد که سه نوع آن عامل اکثر عفونتهای تب مالت در انسان می باشد.

راههای انتقال: تماس مستقیم با بافتهای حیوانی آلوده نظیر خون – ترشحات وازن و ترشحات جنین سقط شده - مصرف شیر خام و فرآورده های لبنی آلوده خصوصا پنیر تازه – خامه و سرشیر – انتقال تنفسی از طریق استنشاق هوای آلوده آغل – اصطبل

پیشگیری: شناسایی و کشتار دامهای آلوده – واکسیناسیون دامهای واجد شرایط – رعایت اصول بهداشتی در هنگام برخورد با دام و بافتهای حیوانی آلوده – خودداری از مصرف شیر خام و فرآورده های لبنی غیر پاستوریز

سالک

یکی از بیماری های مشترک انسان و حیوان سالک است. شایع‌ترین نوع سالک نوع پوستی آن است که بر اثر گزش جنس ماده نوعی پشه خاکی به انسان منتقل می‌شود. عامل این بیماری انگلی به نام لیشمانیا است. این انگل می تواند پوست یا احشا را درگیر کند. ناقل بیماری پشه ریزی است بنام پشه خاکی یا فلبوتوموس که اندازه آن 2 تا 3 میلی متر است. پشه خاکی ماده، خونخوار است و از بدن انسان و بعضی از حیوانات تغذیه می کند.

علائم ابتلا به سالک

سالک خشک یا شهری: حدود 2 تا 8 ماه پس از گزش، ضایعه ای شبیه به جوش و بدون درد در محل گزش پیدا شده و کم کم بزرگ و زخمی می‌شود. اندازه زخم چند میلی‌متر تا چند سانتی‌متر متغیر است که معمولاً در مناطق باز بدن که در معرض گزش است مانند صورت، دست و پا دیده می‌شود.
سالک مرطوب یا روستایی: چند هفته پس از گزش پشه (بسته به تعداد محل گزش) زخم‌های متعددی در نقاط باز بدن که مورد گزش قرار گرفته‌اند پیدا می‌شود. ضایعات معمولاً ترشح دار و مرطوب هستند و معمولاً پس از 6-4 ماه بهبود می‌یابند و از خود جوشگاه آثار پوستی پایدار و نامناسبی به جا می‌گذارند.
راههای پیشگیری شامل استفاده از توری برای پنجره ها، استفاده از پشه بند، سم پاشی، جمع آوری سگ های ولگرد است.

همانطور که‌ اشاره شد بیماری سالک (لیشمانیوز جلدی) است

سالک یک بیماری پوستی) طولانی مدت و بدون درد و تب (قابل انتقال بین انسان و تعدادی از حیوانات از جمله جوندگان مثل موش صحرایی و سگ می باشد.

راههای انتقال: سالک از طریق نیش پشه خاکی به انسان و حیوانات منتقل می شود. هنگام خونخواری پشه از زخمهای سالک در انسان – جوندگان یا سگ انگل به داخل بدن پشه خاکی وارد شده و با نیش پشه آلوده بیماری به انسان منتقل می شود.

پیشگیری: درمان کامل بیماران – پوشاندن زخم سالک با گاز استریل – جلوگیری از گزش پشه خاکی با استفاده از لباس مناسب و نصب توری در و پنجره و خوابیدن زیر جریان کولر و پنکه خودداری – خود داری از انباشتن هر گونه مواد زائد و کودهای حیوانی داخل یا خارج ازمنازل و جمع آوری و دفع صحیح زباله - مرمت و ترمیم حفره ها و شکاف دیوارها – تخریب و تسطیح اماکن مخروبه – مبارزه با جوندگان و معدوم ساختن سگهای ولگرد

هاری

یکی از بیماری های مشترک انسان و حیوان هاری است. هاری نوعی بیماری ویروسی است که ویروس آن از طریق بزاق حیوان هار و از محل گازگرفتگی وارد بدن شده و به سمت اعصاب انتهایی در ماهیچه ها می‌رود و شروع به تکثیر می‌نماید. این ویروس در انسان و سایر پستانداران خونگرم قابلیت رشد و تکثیر دارد. در بیشتر مواقع هاری در حیوانات وحشی و عمدتاً در اسکانک‌ها، راکون‌ها، خفاش، کایوت و روباه‌ها رایج است. همچنین در بین حیوانات اهلی، گاوهای شیرده در تعداد قابل ملاحظه‌ای مبتلا می‌شوند و با شیوع کمتر در اسب، بز، گوسفند، خوک و راسو تشخیص داده می‌شود. دوره نهفتگی در انسان بطور معمول 15 روز تا 3 ماه و بطور متوسط 1 تا 2 ماه (75% موارد کمتر از 3 ماه) به طول می انجامد. ولی از چند روز تا بیش از 3 ماه، حتی تا چند سال هم مشاهده شده است.طول دوره نهفتگی به شدت زخم، تعداد جراحت و محل آنها بستگی دارد. به نحوی که گاز گرفتن صورت زودتر موجب بروز علایم بیماری می شود. علایم اولیه غیر اختصاصی شامل تب، لرز، سردرد، ضعف،درد عضلانی،اشکال در بلع و علائم اختصاصی شامل سوزش، گزگز و مورمور در محل گاز گرفتن است.

همانطور که اشاره شد هاری بیماری ویروسی خطرناک و کشنده ای است که در اثر گزش یا خراش توسط حیوانات وحشی و اهلی و گاها جوندگان ایجاد می شود

راههای انتقال: گزش توسط حیوان هار و از راه پوست، خراشهای پوستی (از طریق لیسیدن مخاط لب – چشم و بینی انسان توسط حیوان هار –پیوند عضو از انسان مبتال به هاری وسایل آلوده به ویروس

پیشگیری: خودداری از نگهداری سگ و گربه در منزل و در صورت نگهداری قلاده زدن و واکسیناسیون آنها علیه هاری – جلوگیری از تردد سگهای صاحبدار در معابر عمومی – جلوگیری از نزدیک شدن کودکان به سگهای ولگرد – اتالف سگهای ولگرد – جمع آوری و دفن بهداشتی زباله – ایمن سازی و واکسیناسیون افراد در معرض خطر - توجه خاص به گاز گرفتگی حیوانات) هر چند جزئی و بصورت خراش باشد) و شستشوی زخم با آب صابون به مدت 15تا 20 دقیقه و مراجعه به واحدهای مبارزه با هاری مستقر در مرکز بهداشت شهرستانها در هر ساعت شبانه روز جهت انجام واکسیناسیون...

تب خونریزی دهنده کریمه – کنگو: (CCHF) بیماری ویروسی خطرناک واگیر دار و گاهی برای انسان کشنده است که با تب و خونریزی همراه است.

راههای انتقال: گزش کنه آلوده یا له کردن آن روی پوست – تماس پوست با الشه – خون یا ترشحات حیوان آلوده – تماس با خون یا ترشحات بدن انسانهای بیمار. پیشگیری: شناسائی و درمان کامل بیماران – جداسازی دام از محل زندگی انسانها – پرهیز از تماس بدن با بافتهای آلوده انسان و حیوانات مبتال – استفاده از وسایل حفاظتی و جلوگیری از گزش کنه – جلوگیری از نقل و انتقال حیوانات مبتلا و قاچاق دام – بهسازی محل نگهداری دام – جلوگیری از کشتار غیر مجاز دام – از بین بردن و کنه ها از طریق سم پاشی و ایجاد حمام ضد کنه –خودداری از کشتار دام بعنوان نذر و قربانی در داخل مغازه و معابر عمومی

کیست هیداتیک

بیماری کیست هیداتیک یکی از خطرناکترین بیماری های مشترک انسان و حیوان است. واژه هیداتیس به معنی یک قطره آب است بیماری توسط نوزاد یک انگل روده ای سگ که وارد بدن انسان و دام می شود بروز می کند. کرم بالغ در روده سگ و نوزاد در بدن انسان و حیوانات اهلی نشخوار کننده زندگی می کند. پس از بلع تخم، هر اندامی از بدن می تواند محل بوجود آمدن کیست باشد و بسته به اینکه در چه اندامی کیست ایجاد شده اختلال درعملکرد همان عضو را داریم. کیست های ریوی و کبدی شایع تر هستند. راههای پیشگیری آن رعایت بهداشت فردی و محیط شامل ضد عفونی نمودن سبزیجات با توجه به اینکه سبزیجات، صیفی جات و میوه های بوته دار زمینی مثل توت فرنگی از عمده ترین فاکتورهای آلودگی به تخم این انگل می باشند حتما باید قبل از مصرف به خوبی با آب شستشو گردیده و برای اطمینان از جداشدن تخم انگل از سبزیجات، چند قطره مایع ظرفشویی به داخل ظرف شستشو اضافه شود، سبزیجات چند لحظه در داخل آب تکان داده شود تا آب کف نماید.

سیاه زخم یا شاربن:

بیماری عفونی حیوانات وحشی و اهلی خصوصا نشخوار کنندگان است که انسان بطور اتفاقی در اثر تماس با دام یا فرآورده های دامی آلوده بدان مبتلا می شود با توجه به روش انتقال به سه شکل جلدی – تنفسی و گوارشی بروز می کند

راههای انتقال: از طریق تماس بریدگی یا خراشهای پوست با دام آلوده – تنفس اسپورهای زنده و جایگزینی آنها در ریه – مصرف بافت آلوده حیوانات تلف شده از شاربن.

پیشگیری: سوزاندن یا مدفون ساختن عمیق لاشه های مشکوک و پوشاندن آن با الیه ای از آب آهک – واکسیناسیون دامهای حساس و جداسازی حیواناتی که علائم بیماری را دارند – ضد عفونی کلیه فرآورده های دامی مثل: پوست – پشم و استخوان حیوانات مشکوک

اما نکات مهم جهت کاهش احتمال ابتلا به بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان:

• 
  پرهیز از کشیدن صورت روی بدن حیوان

• 
  شستشوی دست ها بلافاصله پس از نوازش حیوان

• 
  اجتناب از دست زدن به حیوانات ولگرد و غیر خانگی

• 
  استفاده از لباس و دستکش مناسب در صورت ذبح دام (تب کریمه کنگو)

• 
  جوشاندن شیر و مصرف نکردن فرآورده های لبنی غیر پاستوریزه (تب مالت(

• 
  در صورت نیش پشه یا دیگر حشرات، شستشوی محل با آب و صابون

  
  در صورتی که حیوان خانگی در منزل نگهداری می کنید، علاوه بر نکات ذکر شده چند توصیه دیگر را نیز جدی بگیرید:

• 
  باز کردن مرتب پنجره ها برای جلوگیری از انتقال آلودگی های تنفسی

• 
  ممانعت از حضور حیوان در آشپزخانه و هنگام طبخ غذا

• 
  اجتناب از لمس حیوان هنگام صرف غذا

• 
  کنترل سلامت حیوان (یک بار در ماه از 2 تا 8 ماهگی، یک بار در سال پس از 8 ماهگی)

نگارش و گردآورنده: رضا رحیمی