راهنمایی تخصص های پزشکی و کاربرد هر رشته تخصص

برای اکثر بیماران سوال است که معنی هر تخصص در علم پزشکی چیست و هر متخصص دقیقا چه کاری انجام می دهد. و برای مشکل خود باید به چه متخصصی مراجعه کند. در ادامه با انواع تخصص ها آشنا می شوید.

- تقسیم بندی انواع تخصص های پزشکی و کاربرد هر یک

باید توجه داشت که پزشکان متخصص به دو دسته ی متفاوت تقسیم بندی می شوند. پزشکان جراح (که علم آنها زیر مجموعه ی علوم جراحی بوده و وظیفه ی جراحی یک بافت را بر عهده دارند). و پزشکان غیر جراح (که علم آنها برای کنترل و نظارت و بهبود عملکرد یک بافت می باشد). ممکن است برای یک بافت یا عضو در بدن دو تخصص متفاوت وجود داشته باشد. به عنوان مثال مشکلات کلیه توسط دو تخصص نفرولوژیست و ارولوژیست درمان می شود و یا مشکلات قلبی توسط جراح قلب و کاردیولوژیست درمان می شود. که این تخصص ها با یکدیگر تفاوت داشته و از دو زیر شاخه ی متفاوت می باشند.
برای درک بهتر این تخصص ها در زیر لیست انواع تخصص ها و گرایشات پزشکی (جراحی و غیر جراحی) و کاربرد هر یک و معنی هر تخصص ذکر شده:

- ارولوژیست Urologist

شاید برای شما هم سوال باشد که ارولوژیست یا یورولوژیست چیست و چه کاری انجام می دهد. پزشک ارولوژی پزشکی است که اصطلاحا به پزشک و متخصص کلیه و مجاری ادرار و تناسلی گفته می شود.

اورولوژی تخصصی در زمینه جراحی است و اورولوژیست در تشخیص، کنترل و درمان اختلالات مجاری ادراری زنان و مردان تخصص دارد. همچنین اورولوژیست بیماری های سیستم تناسلی مردان را نیز درمان می کند.
چه زمانی باید به اورولوژیست مراجعه شود؟
به طور معمول بیماران در موارد زیادی به اورولوژیست مراجعه می کنند. شایع ترین آن ها عبارتند از:

اختلال مجاری ادرار
مشکلات مثانه
بیماری های مربوط به حالب (میزنای)
عیب های آناتومی که بر روی عملکرد کلیه اثر می گذارد
بیماری هایی که بر اندام های تناسلی مرد اثر می گذارد

به طور خلاصه، اگر مشکل در عملکرد کلیه دارید به نفرولوژیست و اگر مشکل مجاری ادراری یا سنگ کلیه و مشکلات تناسلی دارید. به اورولوژیست مراجعه کنید ولی اگر هر دو ناحیه آسیب دیده باشد ممکن است لازم شود توسط هر دوی آن ها معاینه شوید.

تفاوت های بین اورولوژی و نفرولوژی چیست؟
درمان دارویی و جراحی اختلالات مجاری ادرار و سیستم تناسلی مردان با اورولوژی ارتباط دارد ولی درمان دارویی عملکرد و اختلال کلیه ها به نفرولوژی مربوط است.
نفرولوژیست پزشکی است که جراحی نمی کند در حالی که اورولوژیست جراحی نیز انجام می دهد.
اورولوژیست با مجاری ادراری و نفرولوژیست با بیماری های کلیه ها در ارتباط است.
اورولوژی در مقایسه با نفرولوژی بسیار وسیع تر است.

- نفرولوژیست Nephrologist

نفرولوژی و نفرولوژیست

نفرولوژی یکی از فوق تخصص های طب داخلی است و نفرولوژیست پزشکی است که برای تشخیص و کنترل بیماری های کلیوی آموزش دیده است. نفرولوژیست جراح نیست به همین دلیل برای درمان بیماری های کلیوی از روش های دیگری شامل دیالیز، مصرف دارو، متعادل کردن مایعات در بدن، تنظیم الکترولیت و تنظیم فشار خون استفاده می کند
چه زمانی باید به نفرولوژیست مراجعه شود؟

عدم تعادل الکترولیت در بدن
فشار خون بالا
نارسایی شدید کلیه
عفونت مزمن ادرار
بیماری های مزمن کلیه

- اندرولوژیست Andrologist

آندرولوژی ٬ یک زیر شاخه از تخصص ارولوژی است که به تشخیص و درمان اختلالات و مشکلات سیستم تناسلی و تولید مثل مردان کمک می کند. و با روش های جراحی و دارویی مشکلاتی چون ناتوانی در نعوظ یا ناتوانی جنسی و ناباروی مردان را درمان می کند.

- متخصص بیهوشی Anesthesiologist

این متخصصین برای عمل های جراحی در کنار متخصصین جراح فعالیت می کنند و در تمام طول مدت جراحی در اتاق عمل به پروسه ی جراحی نظارت داشته و شرایط بیمار را مانیتور و کنترل می کنند. آنها برای اداره بیهوشی در طول عمل جراحی و پس از آن برای کمک به عوارض ناشی از داروهای بیهوشی فعالیت دارند.

- متخصص بیماری های غدد Endocrinologist

این رشته که یک نوع تخصص غیر جراحی است به بررسی و کنترل و درمان مشکلات تیروئید، مشکلات هورمونی و یا هر گونه مشکل با سیستم غدد درون ریز می پردازد.متخصص غدد پزشکی است. که بیماری‌ها و اختلالاتی نظیر کمبود تولید هورمون تیروئید یا پرکاری تیروئید را درمان می‌کند و با غدد درون‌ریز بدن سروکار دارد. کنترل دیابت و مسائل مربوط به کوتاهی قد و یا پرموئی در خانمها ٬ کمبود وزن در کودکان، بلوغ زودرس و دیررس و سایر بیماریهای غدد درونریز به این گروه از پزشکان مربوط می باشد.

- متخصص گوش و حلق و بینی ENT Specialist

این رشته که از دسته ی رشته های جراحی می باشد مشکلات گوش، بینی و گلو را درمان می کند. جراح گوش و حلق یک متخصص است که عمل های جراحی در این بخش از آناتومی انجام می دهد. تشخیص و درمان و جراحی های گوش فک و صوت و بینی و لوزه بر عهده این جراحان است البته کارهای مربوط به دندان معمولا توسط دندانپزشکان انجام می دهند. این رشته نیز خود زیر شاخه هایی چون جراحی پلاستیک ٬ فوق سینوس ٬ فوق گوش و … دارد

- متخصص زنان Obstetrician

این رشته که نوعی رشته ی جراحی محصوب می شود در زمینه زنان از سیستم تولید مثل زنان، زایمان، سزارین و غیره را انجام می دهد. هر مشکلی در دستگاه تناسلی خانم‌ها و درمان آن مربوط به حوزه فعالیت پزشک متخصص زنان و زایمان می‌شود. تشخیص و درمان و جراحی های رشته زنان در دوران باروری و انجام سزارین و زایمان طبیعی و نیز نازائی زنان (نازایی مردان به ارولوژیست و آندرولوژیست مربوط است) به این گروه پزشکان ارتباط دارد.شخیص، درمانبیماری های زنان در دوران قبل از بلوغ، باروری، یائسگی، انجام سزارین و زایمان طبیعی، نازایی، درمان سرطان های دستگاه تناسلی زنانه،، اختلالات قاعدگی، کیست های تخمدان و... بر عهده متخصصان جراحی زنان و زایمان است این تخصص زیر شاخه هایی مانند جراحی سرطان دستگاه تناسلی زنان، جراحی ای. وی. اف و لاپاراسکوپی زنان، نازایی و ای. وی. اف زنان و فلوشیپ پریناتولوژی (طب مادر و جنین) دارد.

- متخصص اطفال Pediatrician

این پزشکی است که هر بیماری را از بدو تولد کودکان و نوجوان درمان می کند.متخصص اطفال همان‌طور که از اسمش پیدا است، در زمینه‌ی درمان کودکان و نوزادان فعالیت می‌کند. تشخیص و درمان بیماریهای کودکان و نوزادان (زیر 15 سال) مربوط به این رشته است این رشته فوق تخصصهای متعددی دارد شامل: نوزادان (که به بیماریهای متولیدن تا یکماه می پردازد)٬ خون و سرطان کودکان٬ ایمنولوژی و آلرژی کودکان ٬ گوارش کودکان ٬ عفونی کودکان ٬ غدد کودکان ٬ روانپزشکی کودکان ٬ قلب کودکان و …..

- ارتوپد Orthopedist

تمامی مشکلات مربوط به استخوان از قبیل ورم مفاصل و پوکی استخوان به پزشک جراح ارتوپدی مربوط است.درمان بیماری‌ها و اصلاح ناهنجاری‌های مربوط به استخوان‌ها و مفاصل در این شاخه جای دارد. این پزشک در زمینه تشخیص و درمان مشکلات استخوان و یا شکستگی استخوان فعالیت دارد. در ایران به این متخصصین یا جراحان ٬ جراح استخوان و مفاصل هم می گویند. ارتوپدی به شاخه‌ها و تخصص های متعددی تقسیم می‌گردد: جراحی ستون فقرات ٬ جراحی کتف شانه و دست ٬ جراحی تعویض مفاصل زانو و لگن ٬ ارتوپدی اطفال ٬ پزشکی ورزشی ٬ جراحی پا و مچ پا ٬‌ جراحی تومورهای استخوانی و …..

- متخصص داخلی Internal Medicine Specialist

این پزشکان مسئول تشخیص هر بیماری و مدیریت آنها با درمان غیر جراحی هستند. اینها معمولا بیماری های غیر معمول و یا جدی هستند. متخصص داخلی، بیماری های داخلی را تشخیص و درمان می کند. بیماری های داخلی ارگان های مختلفی از بدن را درگیر می کنند که باید برای درمان هر ارگان به متخصص مربوط به آن ارگان از بدن مراجعه کنیم. برای درمان کبد به متخصص کبد و برای درمان کلیه به متخصص کلیه. در قدیم این رشته زیر شاخه نداشت و متخصصان داخلی همه بیماری های داخلی را ویزیت می کردند، از زیر شاخه های این رشتهمی توان به فوق تخصص های: گوارش و کبد ٬‌روماتولوژی ٬ قلب و عروق ٬ نفرولوژی ٬ هماتولوژی و آنکولوژی ٬ غدد ٬ ریه و ….

- جراح عمومی General Surgeon

از تخصص‌های پزشکی است که به درمان بیماری‌های قسمت‌های مختلف بدن انسان باتکیه بر استفاده از روش‌های درمانی جراحی می‌پردازد. تأکید این رشته، کار بر روی تروماها، بیماری‌های دستگاه گوارش، شکم، گردن، غدد درون‌ریز، عروق محیطی و پستان می‌باشد.

این رشته برخلاف نامش، تخصص جراحی‌ای است که بر اندام‌های شکمی (مانند روده‌ها) تمرکز دارد، که شامل مری، معده، روده باریک، روده بزرگ، کبد، لوزالمعده، کیسه صفرا و مجاری صفراوی، و اغلب غده تیروئید است. جراحان عمومی همچنین با بیماری‌های دربردارنده، پستان، و ….. سروکار دارند. آن‌ها عمدتاً با تنه ی بدن سروکار دارند از آنجا که متخصصین جراحی عمومی در بسیاری از مراکز دنیا، اولین سطح ارائه خدمات به بیماران تصادفی و اورژانس‌های تهدید کننده حیات می‌باشند، دامنه فعالیت‌ها و توانایی شان بسیار وسیع است.
متخصصین جراحی عمومی به این سبب عمومی نامیده می‌شوند که قادر به جراحی همه اعضای بدن می‌باشند و این رشته تنها رشته از رشته‌های تخصصی جراحی است که در آن اصول جراحی آموزش داده می‌شود. رشته هایی چون: جراحی پلاستیک و زیبایی ٬ جراحی لاپروسکوپی ٬‌ جراحی پستان ٬ جراحی روده بزرگ (فوق تخصص کلورکتال) ٬ جراحی کودکان ٬‌ فوق تخصص جراحی عروق ٬ فوق تخصص جراحی قلب ٬ فوق تخصص جراحی سرطان ٬ فوق تخصص جراحی قفسه سینه ٬ فوق تخصص جراحی کولون، رکتوم و بیماری های مقعد٬ …. زیر مجموعه ی این تخصص می باشد.

- متخصص قلب و عروق Cardiologist

پزشک متخصص قلب برای درمان هر گونه مشکل با بیماری های قلبی و بیماری های قلبی و عروقی می باشد.به عبارت ساده تر، متخصص قلب و عروق پزشکانی هستند که قلب و عروق خونی را بررسی می کنند. متخصص قلب و عروق متخصصی است که به عنوان مشاور سایر پزشکان عمل می کند. متخصص قلب و عروق حملات قلبی، نارسایی قلبی و اختلالات ریتم قلب را درمان می کنند. تخصص آنها برای روش هایی مانند سوند قلبی، آنژیوپلاستی بالون و جراحی قلب مورد نیاز است. متخصص قلب با جراح قلب متفاوت است و جراحی های قلب توسط جراح قلب انجام می شود که زیر شاخه ی متخصصین جراح می باشد.

- جراح قلب و عروق Cardiovascular Surgeon

جراحی قلب شاخه‌ای از علم جراحی است و جراح قلب بر روی قلب و عروق اعمال جراحی انجام می دهد. این جراحی غالباً برای درمان بیماری‌های ایسکمیک قلب (مثل جراحی کنارگذر شریان کرنری)، اصلاح عیوب مادرزادی قلب یا درمان بیماری‌های دریچه‌های قلب ٬ پیوند قلب ٬جراحی عروق بزرگ و عروق گردن ٬ فعالیت می کند. این رشته زیر مجموعه ی جراحی عمومی بوده و پس از گذراندن دوره ی تخصص جراحی عمومی فرد در یکی از فوق تخصص های جراحی قلب می تواند تحصیل کند و جراحی های قلب خودش به چندین دسته ی متفاوت تقسیم می شود مثل جراحی قلب اطفال و ….

- متخصص گوارش و کبد Gastroenterologist & Hepatologist

دکتر برای بیماری های مربوط به سیستم گوارش از جمله مشکل شایع التهاب معده و بازگشت اسید به مری را درمان می کنند متخصص گوارش و کبد به بررسی و درمان بیماریهای دستگاه گوارش آندوسکوپی و کلونوسکوپی و نیز درمان بیماریهای کبد و …. می پردازد. متخصص گوارش و کبد بیماری های دستگاه گوارش، کبد و پانکراس را تشخیص و درمان می کند. آندوسکوپی و کولونوسکوپی سیستم گوارش بر عهده ی این متخصصان است.

- فوق تخصص ریه Pulmonologist

پزشکی که مسئول تشخیص و درمان وضعیت ریه در بیماران و یا درمان بیماران بستری شده در بخش مراقبت های ویژه ICU با پشتیبانی از دستگاه تنفس مصنوعی می باشند.این متخصص با بیماری‌های درگیرکننده مجاری تنفسی سروکار دارد. این پزشک متخصص داخلی و فوق ریه می باشد.

- متخصص پوست Dermatologist

این تخصص هر بیماری مربوط به پوست و ضمائم آن مانند مو، ناخن و غیره را درمان می کند.درمان حساسیت های پوستی و خال ها و …. بر عهده ی این متخصصین است.

- ایمونولوژیست Immunologist

این یک دکتر مسئول بررسی مشکلات سیستم ایمنی بدن و هر رفتار مرتبط با آن است. مانند بیماریهای خودایمنی، حساسیت، نقص ایمنی، واکسیناسیون و مشکلات آن ونظارت بر عملکرد بدن پس از پیوند اعضاء و …..

- روماتولوژیست Rheumatologist

پزشک متخصص بیماریهای اتوایمیون و بیماریهای حساسیتی می باشد.این متخصصین به مطالعه و درمان بیماری‌های بافت همبند و استخوان‌ها بدن انسان توجه دارد. مثل التهاب مفاصل ٬ بیماری‌های استخوان ٬ بیماری‌های بافت همبند و …... شناخت و درمان بیماریهای مفاصل و عضلات و گروه بیماریهای رماتولوژی و پوکی استخوان برعهده این پزشکان می باشد.

- چشم پزشک Ophthalmologist

این پزشک که بیماریها و نقص های مختلف چشم و جراحی های مختلف چشم را انجام می دهد. این تخصص با آناتومی، فیزیولوژی و بیماریهای چشم، پلک و مجرای اشکی سر و کار دارد. یک متخصص چشم در تشخیص و درمان بیماریهای طبی و جراحی چشم انسان مهارت دارد. چشم انسان می‌تواند دچار حوادث و بیماریهای مختلف گردد مانند عفونت میکروبی چشم، آب سیاه، آب مروارید، گل مژه، دکولمان شبکیه و … در ایران این رشته دارای چند دوره ی متفاوت است، از جمله استرابیسم (انحراف چشم)، قرنیه و سگمان قدامی، گلوکوم (آب سیاه)، ویتره و رتین (شبکیه)و ….

- انکولوژیست یا خون و سرطان شناس Hematologist & Oncologist

متخصص سرطان و خون در بالغین. پزشک متخصص است که در تشخیص و درمان بیماران مبتلا به سرطان با استفاده از دارو، شیمی درمانی رادیوتراپی و در جایی که نیاز به مداخله جراحی باشد اقدام می کند. اگر مبتلا به سرطان هستید، یک متخصص انکولوژیست بر اساس گزارشات آسیب شناسی دقیق، یک برنامه درمانی را طراحی خواهد کرد که می گوید چه نوع سرطانی و چه میزان ایجاد شده است، چقدر سریع احتمال دارد که گسترش یابد و چه قسمت هایی از بدن شما درگیر باشد.

- متخصص مغز و اعصاب یا نورولوژی Neurologist

این دکتر اختلالات مغزی مختلف، از جمله، بیماری پارکینسون و بیماری آلزایمر را درمان می کند.متخصص مغز و اعصاب یا نورولوژی، پزشکی است که در زمینه بیماری های مغز و اعصاب و ستون فقرات تخصص دارد البته بیماری هایی که برای درمان آنها نیازی به جراحی نیست. به طور کلی می توان گفت یک متخصص مغز و اعصاب یا نورولوژیست قادر است به درمان غیرجراحی بیماری های مغزی و بیماری های ستون فقرات بپردازد.اینگونه پزشکان هیچگونه عمل جراحی انجام نمی دهند و در صورتی که علائم بیماری فرد به حدی برسد که بیمار نیاز به جراحی داشته باشد در این صورت متخصص مغز و اعصاب بیمار را به یک جراح مغز و اعصاب ارجاع می دهد. زیر مجموعه های این رشته عبارت است از ٬ درد ٬ ام اس ٬ سکته مغزی ٬ نوروفیزیولوژی و ….

- جراحان مغز و اعصاب Neurosurgeon

جراح مغز و اعصاب یا نوروسرجری پزشکی است که با اعمال جراحی به درمان بیماری های مغز و اعصاب و ستون فقرات می پردازد. درمان و جراحی تومورهای مغزی و نخاعی، درمان های اختلالات عروقی مغز، ضایعات و صدمات نخاعی، درمان و جراحی دیسک کمر و گردن از جمله اختلالاتی هستند که یک جراح مغز و اعصاب به درمان و جراحی آن ها می پردازد.
برای درمان بیماری های شایع مغزی همچون تشنج، بیماری صرع، پارکینسون، ام اس و سکته مغزی بهتر است به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.این پزشکان متخصص در انجام اعمال جراحی در بیماری های سیستم عصبی مرکزی و محیطی و مغز کار می کنند و جراحی های مغز و نخاع درمان ضربه های مغزی و تومورهای مغز و نخاع به این گروه از جراحان ارتباط دارد. این رشته خود شاخه های متفاوتی دارد مثل: جراحی قاعده جمجمه ٬ استرو تاکسی ٬ ستون فقرات و ….

- متخصص بیماری های عفونی Infectious Disease Specialist

متخصص بیماری های عفونی و گرمسیری که به انها متخصص بیماری های عفونی نیز گفته می شود ٬‌بیماری های ناشی از ویروس ها، باکتری ها، قارچ ها، انگل ها و شیوع بیماری های همه گیر تشخیص می دهد.تشخیص و درمان و پیشگیری بیماریهای عفونی ناشی از میکروارگانسیم ها بر عهده این گروه پزشکان است با توجه به مسری بودن این بیماریها اهمیت این رشته در کنترل اپیدیمی های بیماری و هدایت مراکز تصمیم گیری بهداشتی در کشور بسیار مهم است. این رشته با فوق تخصص عفونی اطفال و … متفاوت است و همانطور که گفته شد فوق تخصص عفونی اطفال پزشک متخصص اطفالی است که فوق تخصص عفونی اطفال را گذرانده است. این رشته نیز خود زیر مجموعه های متفاوتی چون: فوق تخصص آسم و آلرژی ٬‌فوق تخصص ایمنی و الرژی و … می باشد

- میکروبیولوژی Microbiologist

میکروبیولوژیست یک دکتر که در مورد علل، تشخیص و درمان بیماری های عفونی که در آن میکروب های درگیر هستندکار می کند.این متخصص درباره شکل، ترکیب، ویژگی‌ها و بیماری‌زایی ریزسازواره‌ها (میکروارگانیسم‌ها) یا جانداران بسیار ریز تحقیق و بررسی می‌کند.

- رادیولوژسیت Radiologist

دکتر متخصص برای استفاده از اشعه X و یا فن آوری های تصویربرداری دیگر به منظور تشخیص بیماری های مختلف است.این رشته به تشخیص بیماریتها با کمک رادیولوژی سونوگرافی داپلر رادیوگرافی CT SCAN و MRI و … می پردازد.

- متخصص پرتو درمانی Radiotherapist

نوعی تخصص پزشکی است که با کمک علم پرتودرمانی به درمان سرطان ها و … می پردازد.

- پزشک اورژانس Emergency Meddicine Specialist

این پزشکان وظیفه ی رسیدگی به تروما و شرایط اورژانسی در اتاق اورژانس (ER) را دارا می باشند. در اروژانس آنها مسیول بررسی و تشخیص اولیه ی استخوان شکسته، سوختگی، ضربه مغزی، حمله قلبی، تروما، حوادث و غیره بوده و درمان اولیه را برای بیمار فراهم کرده ٬ سپس بیمار را به متخصص مربوطه ارجاع می دهند.

- متخصص اعصاب و روان Psychiatrist

تشخیص و درمان سایکوزها و نورزها روانپریشی ها و اختلالات خلقی و وسواسها و اختلالات خواب و … از وظایف این گروه از پزشکان است.هر شخص مبتلا به بیماری های روانی مانند اسکیزوفرنی، افسردگی و مشکلات اضطراب توسط روان پزشک عمومی درمان می شود. این متخصصین که پزشکی عمومی خوانده و سپس متخصص روان پزشکی شده اند با تجویز دارو می توانند اختلالات روانی در فرد را کنترل و درمان کنند (باید توجه داشت که کارشناس روانشناسی ٬ روانکاوری ٬ …. رشته های دیگر غیر پزشکی بوده که مجوز تجویز دارو نداشته و با گفتگو و روش های دیگر به درمان بیمار کمک می کنند که خود شامل زیر گرایش های دیگری چون**تراپیست ٬ زوج درمان ٬‌مشاور کودک و … می باشند.)

- متخصص طب فیزیکی و توانبخشی Physiologist

فیزیولوژیست یک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی است که در فیزیولوژی و بازتوانی کمک می کند و به درمان غیر جراحی بیماری های عضلانی ٬‌اسکلتی و مفصلی می پردازد.

- متخصص پاتولوژی Patologist

آسیب ‌شناسی بالینی یکی از تخصص‌های پزشکی است. که به امر تشخیص بیماری‌ها بر پایه مطالعه و بررسی مایعات و سایر نمونه‌های اخذ شده از بدن همانند ادرار، خون، مدفوع و … می‌پردازد. این متخصصین در آزمایشگاه ها فعالیت کرده و مسئول بررسی نمونه های گرفته شده از بدن بیماران هستند.

باید توجه داشت برخی تقسیم بندی تخصص ها و فوق تخصص ها در ایران با خارج از کشور متفاوت می باشد .وبرخی تخصص ها مثل متخصص علوم آزمایشگاهی و متخصص کالبد شکافی و دندان پزشکی و زیر مجموعه های آن ٬ داروسازی و …. در این لیست ذکر نشده است.

نگارش و گردآورنده: رضا رحیمی