شب ادراری در کودکان، علل و راههای درمان آن

شب ادراری در کودکان و راهکارهای موثر برای درمان آن

آنچه در این مطلب می‌خوانیم:

• علت شب‌ادراری کودکان چیست؟
• علائم و نشانه‌های مشکلات کنترل مثانه در کودکان چیست؟
• چه زمانی باید برای بررسی شب‌ادراری و مشکل کنترل مثانه به پزشک مراجعه کنیم؟
• تشخیص مشکلات کنترل مثانه در کودکان
• درمان شب‌ادراری و مشکل کنترل مثانه
• پیشگیری از شب‌ادراری و مشکلات کنترل مثانه

کودکان معمولاً در سنین 2 تا 4 سالگی کنترل مثانه خود را به دست می‌آورند، هرچند خیس کردن گاه به گاه در کودکان 4 تا 6 ساله نیز رایج است.

در سن 5 یا 6 سالگی، اگر رختخواب یک یا دو بار در هفته در طی چند ماه خیس شود، ممکن است کودک دچار مشکل شب‌ادراری باشد.

اکثر مشکلات کنترل مثانه و شب‌ادراری به طور طبیعی با بزرگتر شدن کودکان از بین می‌روند. در صورت نیاز، پزشک می‌تواند اختلالاتی را که ممکن است منجر به شب‌ادراری شوند، بررسی کند.

شب‌ادراری و عدم کنترل ادرار تقریباً هرگز به دلیل تنبلی، ضعف اراده، مشکلات عاطفی یا آموزش ضعیف استفاده از توالت نیست. از این رو باید ما، به عنوان والدین و اطرافیان کودک، همیشه با درک و حوصله با این مشکل برخورد کنیم.

علت شب‌ادراری کودکان چیست؟

شب‌ادراری اغلب با روند تکامل آهسته، سابقه خانوادگی شب ادراری یا تولید ادرار زیاد در شب مرتبط است. در بسیاری از موارد، بیش از یک علت وجود دارد. کودکان تقریباً هرگز از عمد رختخواب را خیس نمی‌کنند و اکثر کودکانی که شب‌ادراری دارند از نظر جسمی و عاطفی طبیعی هستند.

گاهی اوقات بیماری‌هایی مانند دیابت یا یبوست، می‌توانند منجر به شب‌ادراری شوند.

روند تکامل آهسته

بین سنین 5 تا 10 سالگی، روند تکامل آهسته می‌تواند باعث شب‌ادراری شود. کودک ممکن است مثانه کوچک، چرخه خواب عمیق یا سیستم عصبی در حال تکامل داشته باشد. سیستم عصبی پیام‌هایی را که بدن در مورد مثانه پر و نیاز به بیدار شدن ارسال می‌کند، کنترل می‌نماید.

سابقه خانوادگی

شب‌ادراری اغلب با سابقه خانوادگی ارتباط دارد. محققان ژن‌های مرتبط با شب‌ادراری را شناسایی کرده‌اند.

تولید ادرار بیش از حد

ممکن است کلیه‌های کودک در طول شب ادرار زیادی تولید کنند که منجر به پر شدن مثانه شود و اگر کودک به موقع از خواب بیدار نشود، احتمالاً رختخواب خود را خیس خواهد کرد. تولید ادرار اضافی در شب اغلب به دلیل سطح پایین هورمون ضدادرار (ADH) است. ADH باعث می‌شود کلیه‌ها در شب ادرار کمتری تولید کنند.

اختلالات خواب

راه رفتن در خواب و آپنه خواب نیز می‌توانند منجر به شب‌ادراری شوند. آپنه خواب باعث اختلال تنفس و در نتیجه کمبود اکسیژن می‌شود، همین امر می‌تواند عامل تولید ادرار بیشتر توسط کلیه‌ها در شب باشد. شب‌ادراری می‌تواند نشانه‌ای از ابتلای فرزندمان به آپنه خواب باشد. علائم دیگر آپنه خواب عبارتند از: خروپف، تنفس از دهان، عفونت گوش و سینوس، خشکی دهان در صبح و خواب آلودگی طی روز.

استرس

گاهی اوقات استرس می‌تواند منجر به شب‌ادراری شود و نگرانی در مورد خیس کردن خود در طول روز یا شب می‌تواند این مشکل را تشدید کند. استرس‌هایی که ممکن است بر کودک تأثیر بگذارد عبارتند از: نوزاد جدید در خانواده، تنها خوابیدن، جابجایی یا شروع مدرسه جدید، بحرانهای خانوادگی.

علائم و نشانه‌های مشکلات کنترل مثانه در کودکان چیست؟

ادرار کردن به طور تصادفی نشانه اصلی مشکل کنترل مثانه است. ممکن است کودک اغلب لباس زیر یا رختخواب خود را خیس کند.

شب‌ادراری برای بسیاری از کودکان طبیعی است و اغلب به هیچ وجه به عنوان یک مشکل سلامتی در نظر گرفته نمی‌شود؛ به خصوص زمانی که در خانواده سابقه این عارضه وجود داشته باشد.

در سنین 5 سال و بالاتر، علائمی که نشان می‌دهد ممکن است کودک مشکل کنترل مثانه در شب داشته باشد، چه به دلیل رشد فیزیکی کُند، یک بیماری یا هر دلیل دیگر، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• هیچ‌گاه برای مدت طولانی شب‌ادراری قطع نمی‌شود
• خیس کردن رختخواب 2 تا 3 بار در هفته در طول 3 ماه یا بیشتر
• خیس کردن دوباره بستر بعد از 6 ماه خشک بودن

علائمی که نشان می‌دهد ممکن است کودک به شرایطی مبتلا باشد که باعث خیس کردن خود در طول روز می‌شود، عبارتند از:

• نیاز فوری به ادرار کردن، اغلب همراه با نشت ادرار
• ادرار کردن 8 بار یا بیشتر طی روز که به آن تکرر ادرار گفته می‌شود
• فقط 2 تا 3 بار در روز ادرار کردن، به جای دفعات معمول که 4 تا 7 بار در روز است
• عدم تخلیه کامل مثانه
• چمباتمه زدن، به خود پیچیدن یا روی هم انداختن پاها برای جلوگیری از نشت ادرار

چه زمانی باید برای بررسی شب‌ادراری و مشکل کنترل مثانه به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر ما یا فرزندمان نگران خیس شدن تصادفی باشیم، بهتر است با پزشک صحبت کنیم. پزشک می‌تواند مشکلات پزشکی را بررسی کند و تشخیص دهد که آیا فرزندمان در حال رشد طبیعی است و یا برای او درمان مناسب را در نظر بگیرد.

در صورت وجود علائم زیر نیز باید به پزشک مراجعه کنیم:

علائم عفونت مثانه مانند:

• درد یا سوزش هنگام ادرار کردن
• ادرار کدر، تیره، خونی یا بدبو
• ادرار کردن بیشتر از حد معمول
• میل شدید به ادرار کردن، اما دفع مقدار کمی ادرار
• درد در ناحیه پایین شکم یا کمر
• گریه هنگام ادرار کردن
• تب
• بی قراری

و یا علائمی مانند:

• جریان ضعیف ادرار
• کودک خود را خیس نمی‌کرده، اما دوباره شروع به خیس کردن خود کند

اگرچه هر کودکی منحصر به فرد است، اما پزشک اغلب بر اساس سن کودک در مورد زمان بررسی مشکل کنترل مثانه تصمیم‌گیری می‌کند. به طور کلی:

• در سن 4 سالگی، اکثر کودکان در طول روز خشک هستند
• در سن 5 یا 6 سالگی، اکثر کودکان طی شب خشک هستند

اگر کودک علائم عفونت مثانه یا کلیه را دارد یا بدون علت واضح تب دارد، باید فورا به پزشک مراجعه نماییم. درمان سریع برای جلوگیری از ایجاد عوارض جدی برای دستگاه ادراری بسیار مهم است.

تشخیص مشکلات کنترل مثانه در کودکان

برای تشخیص مشکل کنترل مثانه، پزشک موارد زیر را در کودک بررسی می‌نماید:

• سابقه پزشکی
• معاینه فیزیکی
• نتایج آزمایش‌ها
• بررسی‌های تصویربرداری در صورت نیاز

پزشک سوالاتی در مورد:

• علائم
• زمان و دفعات خیس کردن
• وجود دوره‌های که کودک خود را خیس نمی‌کرده
• سابقه خانوادگی شب‌ادراری

درمان شب‌ادراری و مشکل کنترل مثانه

هنگامی که یک بیماری مانند دیابت یا نقص دستگاه ادراری، باعث خیس کردن شود، معمولا درمان این اختلالات زمینه‌ای باعث توقف مشکلات کنترل مثانه نیز می‌شود.

سایر اقدامات درمانی رایج برای خیس کردن شامل تمرین مثانه، استفاده از هشدار دهنده رطوبت، داروها و روش‌های خانگی است. همکاری بین ما، فرزندمان و پزشک کودک بسیار مهم است.

اگر کودک هم در روز و هم در شب خود را خیس می‌کند، احتمالاً پزشک ابتدا خیس شدن طی روز را درمان می‌کند. کودکان معمولاً قبل از اینکه کنترل مثانه را در شب بدست آورند، در طول روز خشک می‌مانند.

معمولا درمان شب‌ادراری با روش‌هایی برای ایجاد انگیزه در فرزندمان و تغییر رفتار او شروع می‌شود. مراحل بعدی شامل استفاده از هشداردهنده‌های رطوبت یا دارو است.

برای اینکه برنامه درمان شب‌ادراری موثر واقع شود، هم والدین و هم کودک باید انگیزه داشته باشند. درمان در بسیاری از موارد، شب‌ادراری را به طور کامل متوقف نمی‌کند، با این حال، می‌تواند تا حد زیادی تعداد دفعات خیس کردن کودک را کاهش دهد.

ایجاد انگیزه

در این روش ما و فرزندمان در مورد روش‌های مدیریت شب‌ادراری و پاداش‌هایی برای دنبال کردن برنامه به توافق می‌رسیم. باید وظایف و پیشرفت فرزندمان را یادداشت کنیم. می‌توانیم برای به یادآوردن استفاده از دستشویی قبل از خواب، کمک به تعویض ملحفه و تمیز کردن رختخواب خیس و داشتن یک شب خشک به فرزندمان جایزه بدهیم.

انگیزش‌درمانی به کودکان کمک می‌کند تا احساس کنترل بر شب‌ادراری پیدا کنند. بسیاری از کودکان با این روش یاد می‌گیرند خشک بمانند و در بسیاری دفعات شب‌ادراری کمتر می‌شود. پس گرفتن پاداش، خجالت زده کردن، مجازات و تنبیه کارساز نیست. کودک از عمد رختخواب را خیس نمی‌کند. اگر بعد از 3 تا 6 ماه تغییری در شب‌ادراری کودک ایجاد نشد، باید با پزشک در مورد سایر روش‌های درمانی صحبت کنیم.

زنگ رطوبت

زنگ رطوبت به صورت یک حسگر به لباس یا ملحفه کودک می چسبد و اولین قطرات ادرار را در لباس زیر کودک تشخیص می‌دهد و برای بیدار کردن کودک به صدا در می‌آید. در ابتدا ممکن است لازم باشد کودک را بیدار کنیم، او را به دستشویی ببریم و لباس‌ها و ملحفه خیس را تمیز کنیم. اما در نهایت، کودک یاد می‌گیرد که وقتی مثانه‌اش پر است از خواب بیدار شود و به موقع به دستشویی برسد.

زنگ رطوبت برای بسیاری از کودکان موثر است و می‌تواند شب‌ادراری را برای همیشه خاتمه دهد. باید به طور منظم به مدت 3 تا 4 ماه از زنگ هشدار استفاده کنیم. نشانه‌های پیشرفت معمولاً در چند هفته اول ظاهر می‌شوند.

دارو

پزشک ممکن است زمانی که سایر درمان‌ها به خوبی جواب نداده باشند، استفاده از دارو را پیشنهاد کند.

مراقبت در منزل

ایجاد چند تغییر در برنامه‌های روتین کودک، به تنهایی یا همراه با سایر روش‌های درمانی، ممکن است باعث بهبود شب‌ادراری شود. باید فرزندمان را تشویق کنیم تا:

• مقدار مناسبی مایعات و بیشتر بین صبح تا حدود ساعت 5 بعد از ظهر بنوشد. باید از پزشک بپرسیم که مصرف چه مقدار مایعات برای کودک مناسب است.
• به طور منظم در طول روز، هر 2 تا 3 ساعت، و نیز درست قبل از خواب، در مجموع حدود 4 تا 7 بار در روز، ادرار کند.
• دوبار قبل از خواب (با فاصله حدود نیم ساعت) ادرار کند تا مثانه کاملاً خالی شود و فضا برای ادراری که طی شب تولید می‌شود، باقی بماند.
• از مصرف نوشیدنی‌های گازدار، حاوی کافئین، آب مرکبات و نوشیدنی‌های ورزشی خودداری کند. این نوشیدنی‌ها ممکن است باعث تحریک مثانه یا تولید ادرار اضافی شوند.

چگونه می‌توانیم به فرزندمان کمک کنیم تا با مشکل شب‌ادراری کنار بیاید؟

صبر، درک و تشویق برای کمک به فرزندمان برای مقابله با مشکل شب‌ادراری، حیاتی است. اگر نگران هستیم که یک مشکل سلامتی ممکن است باعث شب‌ادراری فرزندمان شود، باید با پزشک مشورت کنیم.

لباس‌ها و ملحفه‌ها

برای کودکانی که در طول روز خود را خیس می‌کنند، لباس‌هایی که به راحتی پوشیده شده و در می‌آیند ممکن است به جلوگیری از خیس کردن تصادفی کمک کنند. زنگ ساعت مچی می‌تواند به کودک یادآوری کند که به دستشویی برود.

برای کودکانی که رختخواب خود را خیس می‌کنند، اقدامات زیر می‌تواند زندگی را آسان‌تر کند و اعتماد به نفس کودک را افزایش دهد:

• آماده بودن لباس خواب و حوله خشک تا کودک بتواند به راحتی خود را تمیز کند.
• استفاده از پدها و ملحفه‌های ضدآب به کودک کمک می‌کند به سرعت ملحفه‌های خیس را بردارد. این کار ممکن است به کودک کمک کند کمتر احساس خجالت کند.
• از فرزندمان بخواهیم روز بعد در تمیز کردن و شستن لباس‌ها کمک کند. با این حال، نباید او را مجازات کنیم.
• مطمئن شویم که کودک هر روز دوش می‌گیرد تا بوی ادرار از بین برود.
• استفاده از پوشک را کنار بگذاریم، مگر زمانی که کودک دور از خانه می خوابد. چرا که این کار ممکن است کودک را از بلند شدن از رختخواب برای استفاده از دستشویی منصرف کند.

حمایت عاطفی

به کودک خود بگوییم که شب‌ادراری بسیار رایج است و در بیشتر کودکان با افزایش سن از بین می‌رود. اگر کودک 4 ساله یا بزرگتر است، در مورد نحوه متوقف کردن یا مدیریت شب‌ادراری با او مشورت کنیم. مشارکت دادن فرزندمان در پیدا کردن راه‌حل‌ ممکن است در او حس کنترل ایجاد کند.

پیشگیری از شب‌ادراری و مشکلات کنترل مثانه

در اغلب موارد نمی‌توانیم از مشکل کنترل مثانه، به ویژه شب‌ادراری، که یک الگوی رایج رشد طبیعی کودک است، جلوگیری کنیم. با این حال، عادات خوب ممکن است به کودک کمک کند روزها و شب‌های خشک بیشتری داشته باشد، از جمله:

• جلوگیری یا درمان یبوست.
• آرام کردن استرس‌های فرزندمان. برای مثال استرس‌های مربوط به یک نوزاد جدید یا مدرسه جدید. می‌توانیم در این زمینه از یک مشاور یا روانشناس کمک بگیریم.

نگارش و گردآورنده: رضا رحیمی

منابع:گروه داروسازی دکتر عبیدی

National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases

IR-0823-ABD-8519-AS