عفونت مثانه علل و راههای تشخیص و درمان آن

بیماری های مثانه چیست؟

نگه داشتن و تخلیه کردن ادرار عملکرد اصلی مثانه است. مثانه در پایین شکم قرار دارد و ادرار را از کلیه‌ها می‌گیرد و نگه می‌دارد. هنگامی که مثانه پر می‌شود، عصب‌های مثانه ضرورت تخلیه ادرار را اعلام می‌کند. بیماری مثانه عارضه‌ای دردناک است و عملکرد مثانه را مختل می‌کند.

بیماری‌ها و مشکلات مثانه عبارت است از:

• عفونت‌های مجاری ادراری (UTIs)
• عفونت مثانه
• سرطان مثانه
• بی‌اختیاری ادرار
• سنگ مثانه

عامل عفونت مجاری ادرار و مثانه باکتری است. روش‌های متعددی برای پیشگیری از عفونت مثانه وجود دارد. در صورت بروز مشکلات مثانه حتماً به پزشک مراجعه کنید. بسیاری از مشکلات مثانه قابل درمان است و علائم بدون درمان از بین نمی‌رود. بیماری‌های مثانه با توجه به نوع مشکل و علائم درمان می‌شود. پزشک برای تشخیص بیماری مثانه دستور انجام آزمایش‌هایی مانند آزمایش ادرار و عکس‌برداری را می‌دهد.

انواع بیماری‌های مثانه

دستگاه ادراری از کلیه‌ها شروع می‌شود. کلیه ها هم توسط لوله‌هایی که حالب خوانده می‌شوند به مثانه وصل می‌شوند. دستگاه ادراری به پیشابراه ختم می‌شود که لوله کوتاهی است که ادرار را به خارج از بدن می‌برد. عارضه‌های مثانه از عفونت‌های جزئی تا بیماری‌های جدی‌تر طولانی مدت و سرطان متغیر است. در ادامه شایع‌ترین بیماری‌های مثانه و علل احتمالی آنها را بررسی می‌کنیم.

عفونت مثانه

وقتی باکتری‌های موجود در روده‌ها، از راه رکتوم به پیشابراه برسند و از آنجا بالا رفته وارد مثانه شوند، عفونت به وجود می‌آید.
باکتری‌ها می‌توانند مثانه را آلوده کرده و عفونت ایجاد کنند و یا بدون آنکه علامتی ایجاد کنند، در آنجا تکثیر یابند. (عفونت های باکتریایی)
در هر یک از این موارد، باکتری‌ها ممکن است از راه حالب بالا رفته و کلیه‌ها را دچار عفونت سازند. عفونت کلیه خطرناک است و ممکن است باعت زایمان زودرس در خانم‌های باردار یا سایر عوارض گردد.
عفونت مثانه در بین خانم‌های 20 تا 50 بیشتر شایع است.

عفونت مثانه معمولاً به وسیله آزمایش هاى تشخیصى مانند آزمایش ادرار، سیستوسکوپى و سونوگرافى انجام مى گیرد. در عین حال درمان دارویى هم صورت گرفته و از آنتى بیوتیک ها و داروهاى ضداسپاسم استفاده مى شود. انتظار مى رود که با درمان به موقع، عفونت در کمتر از دو هفته خوب شود اما عود آن هم شایع است. ناکافى بودن درمان مى تواند سبب عفونت مزمن مجارى ادرار و نهایتاً نارسایى کلیه شود
بروز اغلب با عفونت‌هاى غدّه پروستات یا سنگ‌هاى مثانه همراه هستند.

علل عفونت مثانه

– میکروب‌ها از از بیرون بدن وارد پیشابراه شوند.
– این عفونت در زنان بسیار شایع است، زیرا مدخل پیشابراه با مخرج فاصله کمی دارد و عفونت به سادگی از یک نقطه به نقطه دیگر انتقال می‌یابد.
– در زنان طول پیشابراه کوتاه‌تر است و عفونت به سادگی این مسافت کم را تا مثانه طی می‌کند.
– عفونت‌های کلیه می‌تواند پخش شود و مثانه را نیز مبتلا کند.
– آسیب به پیشابراه
– استفاده از کاتتر ادراری برای تخلیه مثانه، مثلاً پس از زایمان یا جراحی
– باکتری‌هایی که از راه پوست اطراف ناحیه تناسلی و مقعدی به مجاری ادراری راه می‌یابند.
– استرس
– مصرف الکل
– افزایش فعالیت جنسی در زنان باعث آسیب رسیدن به پیشابراه می‌شود.
– عفونت در سایر بخش‌های دستگاه ادراری تناسلی
– کاهش مقاومت بدن
– پوشیدن لباس زیر تنگ و بدون تبادل هوا
– نشستن در وان پر از آبی که آلوده باشد.
– شل شدن و افتادگی اجزای دستگاه ادراری تناسلی در زنان
– نگه داشتن ادرار برای مدت خیلی طولانی

پیشگیری از عفونت ادراری

– مقدار زیادی آب بنوشید، روزانه حداقل 8 لیوان.
– هیچگاه احساس دفع ادرار را نادیده نگیرید و سعی کنید هر بار مثانه را کاملاً خالی کنید.
– بعد از اجابت مزاج، موضع را از جلو به عقب تمیز کنید تا از ورود باکتری‌های مدفوع به پیشابراه پیشگیری شود.
– پیش از مقاربت جنسی و بعد از آن ادرار کنید و دستگاه تناسلی را بشویید.
– از فرآورده‌های بهداشتی مخصوص دستگاه تناسلی (اسپری یا پودر) و صابون‌های قوی خودداری کنید، زیرا پیشابراه و دستگاه تناسلی را تحریک می‌کند و محیط کشت مناسبی برای رشد باکتری‌ها خواهد بود.
– لباس های زیر خود را از نوع نخی انتخاب کنید و از جوراب شلواری‌هایی که قسمت بالای آن نخی است استفاده کنید.
– به جای استفاده از وان حمام بهتر است دوش گرفته شود.
– از کافئین پرهیز کنید، زیرا باعث تحریک مثانه می‌شود.

بارداری و عفونت ادراری

بارداری احتمال ابتلا به عفونت هر یک از بخش‌های دستگاه ادراری را بالا می‌برد. مقدار زیاد هورمون پروژسترون، موجب شل شدن عضلات حالب و در نتیجه گشادتر شدن حالب می‌شود.
رحم در حال رشد، می‌تواند به حالب ها فشار وارد آورد و جریان ادرار را در داخل آن‌ها با اختلال مواجه کرده و سرعت آن را کند سازد.
رشد جنین موجب فشار بر روی مثانه می‌شود و در نتیجه تخلیه آن هنگام دفع کامل نخواهد بود.
در نتیجه این اختلالات باعث می‌شود که عبور ادرار در مسیر دستگاه ادراری بیشتر طول بکشد و باکتری‌ها قبل از خروج از بدن زمان بیشتری برای تکثیر در اختیار خواهند داشت.
پزشک در همان اولین نوبت معاینات دوران بارداری آزمایش ادرار درخواست می‌کند، خواه شما علائم عفونت ادراری داشته باشید یا خیر.

درمان عفونت مثانه در زن باردار

اگر شما هنگام بارداری دچار عفونت مثانه شوید، باید به مدت 7 تا 10 روز تحت نظر پزشک آنتی بیوتیک خوراکی دریافت کنید.
انجام کشت‌های مکرر ادرار با فواصل معین در تمام دوره بارداری امری الزامی است تا از عدم بازگشت عفونت اطمینان حاصل شود.
در 40 درصد خانم‌های باردار که دچار عفونت ادراری می‌شوند، عفونت تکرار می‌شود.
به منظور پیشگیری از عود عفونت، در صورت تکرار عفونت مثانه، ممکن است آنتی بیوتیک به طور دائم و با یک دوز پائین تا زمان زایمان توسط پزشک تجویز شود.
داروهای ضداسپاسم و گاهی استفاده از ضد دردهای ادراری برای تخفیف درد نیز تجویز می‌شود.
به هنگام درمان و تا دو هفته پس از رفع علایم از نزدیکی خودداری کنید تا التهاب کاملاً برطرف شود.

سرطان مثانه

سرطان مثانه‌ عبارت‌ است‌ از رشد یک‌ بافت‌ غیر طبیعی‌ در مثانه‌ که‌ در آن‌ تقسیم‌ سلول‌ها به‌ طور مهار گسیخته‌ای‌ انجام‌ می‌گیرد و کنترلی‌ بر آن‌ وجود ندارد. سرطان ممکن‌ است‌ خوش‌خیم‌ یا بدخیم‌ باشد. اگر سرطان بدخیم‌ باشد، امکان‌ دارد به‌ گره‌های‌ لنفاوی‌، استخوان‌، کبد، و ریه‌ها گسترش‌ یابد. تومورهای‌ مثانه‌ در افراد بالای‌ 50 سال‌ شایع‌تر است‌ و ضمناً شیوع‌ آن‌ در مردان‌ بیشتر از زنان‌ است‌.

علت سرطان مثانه

علت ایجاد کننده سرطان مثانه در 35- 15درصد از مردان تماس‌های شغلی می‌باشد.
همچنین در 6-1 درصد زنان نیز تماس‌های شغلی باعث بوجود آمدن سرطان مثانه می‌شود.
افرادی که شغلشان به عنوان مثال در ارتباط با صنایع چرم می‌باشد یا کارگرانی که با موادی مثل رنگ، بنزین، مواد چاپ و مواد شیمیایی سر و کار دارند، بیشتر در معرض خطر می‌باشند.
یکی دیگر از علت‌های ایجاد کننده سرطان مثانه استفاده از داروهایی مانند سیکلوفسفامید و شیرین کننده‌های مصنوعی است.عفونت و سنگ مثانه نیز خطر بدخیمی مثانه را افزایش می‌دهند. قابل ذکر است که سیگار عامل 50 درصد تومورهای مثانهمی‌باشد.

علایم سرطان مثانه

شایع‌ترین علامت سرطان مثانه وجود خون در ادرار(هماچوری) می‌باشد که در 90- 85 درصد موارد دیده می‌شود. همچنین درد مشترک (متاستاز) در پهلو و درد استخوانی (ناشی از انتشار استخوانی) از سایر علایم این بیماری‌اند.

مثانه عصبی

مثانه عصبی یکی از اختلالات عملکرد مثانه می‌باشد که بدنبال آسیب سیستم عصبی ایجاد می‌شود. براساس محل درگیری و نوع درگیری عصبی به دو نوع تقسیم می‌گردد:
– مثانه بیش فعال یا انقباضی
– مثانه شل
کسانی که مثانه بیش فعال مبتلا هستند، بسیار کم یا اصلاً کنترلی به عملکرد مثانه ندارند. مثانه بطور خودبه خود و مکرر تخلیه می‌گردد و تخلیه بطور کامل انجام نمی‌گیرد. به همین دلیل خطر ابتلا به عفونتهای ادراری در این افراد افزایش می‌یابد.
مثانه شل خصوصیات متفاوتی دارد. در این افراد قسمتی از سیستم عصبی که وظیفه خبررسانی به مغز هنگام پرشدن مثانه، را دارد، دچار اختلال شده‌است در نتیجه با افزایش اندازه و ظرفیت مثانه روبرو خواهیم شد. زمانی که فشار ادرار در مثانه به اندازه‌ای برسد که ماهیچه‌های دریچه خروجی ادرار توانایی غلبه بر آن را نداشته باشد، ادرار شروع به ریزش می‌کند. در این نوع اختلال مثانه نیز مانند مثانه انقباضی، مثانه بطور کامل تخلیه نمی‌گردد.

این مثانه ها از نظر عملکرد مختل هستند. یعنی اینکه یا مثانه دارد خوبخود منقبض می شود یا مثانه هایی که فشارشان بالا است یا مثانه هایی که خوب حجم نمی گیرند و باز نمی شوند. ما به این ها مثانه های اسپاستیس یا مثانه ها با فشار بالا می گوییم. مثانه هایی که خوب منقبض نمی شوند.مثانه ی عصبی همیشه بدنبال یک بیماری زمینه ای هستند و در بیشتر مواقع هم علت آن مشخص نیست.

مثانه های بیش فعال مثانه هایی هستند که انقباضات مهار نشده دارند و مثانه خودبخود منقبض می شود. مشخصات بالینی اینها تکرر های اداری مزمن و دفع ناگهانی ادرار است که بصورت اورژانس به کمک بیمار می آید و بیمار باید سریع خودش را به دستشویی برساند، دفع ادرار با حجم کم و دفات زیاد است.
فکر بیمار بیشتر روی دستشویی رفتن و تخلیه ی ادرار است. این افراد واقعا نمی توانند بیرون بروند و مسافرت های طولانی نمی توانند بروند زیرا احساس وابستگی به دستشویی دارند. هر کسی که اختلال تخلیه ی ادراری مزمن دارد، از او نوار مثانه گرفته می شود و سرعت پرش ادرار، ادرار باقی مانده، سالم بودن حس مثانه، سالم بودن حجم مثانه، قابلیت کش آمدن مثانه و سالم بودن موتور مثانه با نوار مثانه بدست می آید.

پزشک با این نوار مشکل بیمار را تشخیص می دهد. خیلی از بیماران با داروهای متعددی که می خورند هنوز خوب نشده اند زیرا هنوز مشکلشان مسخص نشده است. امروز تشخیص اختلالات ادراری مزمن با نوار مثانه یا تست یورودینامیک است

پایین افتادگی مثانه

پایین افتادگی مثانه (سیستوسِل؛cystocele):. پایین افتادگی مثانه(سیستوسِل) هنگامی روی می دهد که دیواره ی بین مثانه و مهبل(واژن) در جنس مؤنث ضعیف شود و در نتیجه مثانه به داخل واژن نزول نماید. این اختلال می تواند موجب ناراحتی و بروز مشکل درهنگام تخلیه مثانه شود.
* پایین افتادگی مثانه موجب نشت ناخواسته ادرار و تخلیه نشدن کامل مثانه می شود. نشت ادرار ممکن است در هنگام سرفه، عطسه،خنده،راه رفتن و دویدن روی دهد.

نگارش و گردآورنده: رضا رحیمی

منبع: هادی فلاحتی، جراح و متخصص مثانه، مجاری ادراری و آلت تناسلی