عیوب انکساری چشم، آستیگماتیسم تشخیص و درمان آن

آستیگماتیسم چیست؟

یکی از شایع‌ترین مشکلات اپتیکی چشم آستیگمات چشم است که به حالتی که قرنیه چشم از حالت کروی خود خارج شود و به شکلی نامنظم و انحنادار تبدیل شود، گفته می‌شود.

گاهی هم این مشکل به علت انحنادار شدن و نا منظمی شکل لنز در پشت عنبیه است. آستیگماتیسم به حالتی در چشم اطلاق می‌شود که شما اشیا دور را تار و به صورت چین و چروک دار می‌بینید و این حالت نه تنها اعصاب را مختل می‌کند، بلکه باعث سردرد و ریزش اشک از چشم نیز می‌شود.

بیماری آستیگمات چشم چیست؟

اگر چشم هر شخص را به عنوان یک عدسی کروی در نظر بگیریم، در حالی که این عدسی از حالت کروی به حالت بیضی شکل متمایل شود، دو کانون خطی به جای یک کانون نقطه‌ای پیدا می‌کند و تصویر به در قسمت‌های نامساوی بر روی قرنیه تقسیم می‌شوند و روی شبکیه متمرکز نمی‌شوند و چه در دور و چه در نزدیک تار دیده می‌شوند.

هر چه درجه آستیگماتیسم چشم بیشتر باشد نه تنها تصاویر دور بلکه تصاویر نزدیک هم تار دیده می‌شوند.

آستیگمات به علت یکنواخت نبودن انحنای قرنیه به وجود می‌آید و موجب تاری دید در افراد چه در دور و چه در نزدیک می‌شود. آستیگماتیسم می‌تواند از بدو تولد وجود داشته باشد و بعد با دور بینی و یا نزدیک بینی ترکیب شود. این مشکل در طول زمان بدتر و یا بهتر اصولا نمی‌شود و در اشخاصی که این عارضه در حد سطحی باشد می‌تواند با عمل تصحیحی آن را رفع کنند.

بنا بر تحقیقات به وجود آمده دلیل خاصی بر این موضوع وجود ندارد و بیشتر تحقیقات ادله بر این است که این حالت یک عارضه ارثی است و از بدو تولد در همه وجود دارد و با بالا‌تر رفتن سن درجه آن تغییر می‌کند. در عده‌ای این حالت به اندازه‌ای خفیف است که روی دید آن‌ها تاثیری نمی‌گذارد و در بعضی اشخاص نیز درجه آستیگماتیسم چشم بالا‌تر رفته و تاری دید را موجب می‌شود که نیاز است بسته به نظر پزشک لنز یا عینک تجویز شود.

آستیگماتیسم در چشم کودکان

در نوزادان و کودکان نیز ممکن است این حالت به همان دلیل گفته شده وجود داشته باشد و تنها راه رفع آن استفاده از عینک در کودکان است. کودک باید در همه ساعات بیداری خود عینک را به چشم داشته باشند؛ نگران آستیگمات چشم در کودکان زیر سه سال نباشید، چون بعد از سه سالگی قابل درمان است و اگر درمان نشود تنبلی چشم در یک طرف چشم و یا هر دو طرف را به دنبال دارد.

البته ذکر این نکته قابل توجه است که در آستیگمات‌های زیر یک نیازی به درمان و عینک نیست و در بالاتر از یک و دو اگر درمان صورت نگیرد و عینک استفاده نشود، تنبلی چشم در کودکان را به دنبال دارد.

گرچه در زیر سه سال کودک استفاده دقیقی از چشم‌های خود نمی‌کند، اما والدین باید حرکات کودک را در هنگام دیدن اشیاء مانند ریزکردن چشم برای دیدن، نزدیک کردن جسم به چشم و ریزش اشک از چشم آن‌ها در برابر نور آفتاب را در نظر داشته باشند.

تنها اگر این عارضه در چشم کودک زیر سه سال با کلافه گی و بی قراری به علت نداشتن دید مناسب صورت بگیرد و بسیار شدید باشد باید در همان سنین درمان اتفاق بیافتد. استفاده از عینک به منظور این که در سنین بالاتر بتوان آن را حذف کرد، نیست و گاهی حتی در چند سال شماره چشم تغییری نمی‌کند.

راه‌های درمان آستیگمات چشم

آستیگمات در چشم می‌تواند به دو حالت منظم و یا نامنظم باشد و اگر آستیگماتیسم چشم منظم باشد، دید را با عینک می‌توان کامل کرد، اما در آستیگمات نامنظم که بیشتر در افرادی که مشکل قرنیه مانند قوز قرنیه، کدورت قرنیه، تبخال قرنیه، دارند دیده می‌شود و عمده علت آن می‌تواند ضربه یا ضرباتی باشد که در کودکی به چشم وارد شده باشد.

برای درمان می‌توان از عینک، لنز‌های تماسی که عدسی‌های تصحیح کننده هستند و عمل تصحیحی بهره برد.

این عدسی‌های تصحیح کننده انحنای نا یکنواخت قرنیه را بر طرف می‌کنند و لنز‌های تماسی آستیگمات‌های عدسی و قرنیه را تصحیح می‌کنند. لنز‌های تماسی انواع مختلفی مانند لنز‌های نرم، لنز‌های سخت، لنز‌های نفوذپذیر نسبت به اکسیژن، لنز‌های دو کانونی، لنز‌ها با کاربرد طولانی مدت، و … دارند؛ بسته به نظر پزشک شما را برای داشتن یکی از این لنز‌ها تشویق می‌کند.

در جراحی به شکل دهی مجدد سطح قرنیه می‌پردازند و آستیگمات چشم را برطرف می‌کنند. دو نوع عمل برای این منظور وجود دارد که روش عمل لیزیک چشم و روش برش قرنیه برای تصحیح انکسار نور است.

جراحی لیزیک چشم چیست؟

در این روش پزشک با میکروکراتوم برشی باریک و حلقوی شکل روی قرنیه ایجاد و سپس لایه بریده شده را بلند می‌کند و با استفاده از لیزر اکسایمر، قرنیه را در زیر این لایه برای تصحیح عیوب انکساری تراش می‌دهد و لایه برداشته شده را بر جای اولیه خود بر می‌گرداند. در این روش نیازی به بخیه زدن نیست و حرارتی ایجاد نمی‌کند.

این عمل، درد و ناراحتی بعد از جراحی را در پی ندارد و خطر به وجود آمدن لک واسکار قرنیه بسیار پایین است. در 97 درصد افراد بعد از یک روز دید کامل خود را به دست می‌آورند.

جراحی برش قرنیه برای تصحیح انکسار نور چیست؟

در این عمل لایه محافظتی بیرونی قرنیه را با استفاده از لیزر اکسایمر بر می‌دارند و بعد انحنای قرنیه را تغییر می‌دهند که یک تا دو دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد و برای انجام آن چشم را با یک قطره بی حس می‌کنند و به وسیله یک بالا بر پلک را بالا نگه می‌دارند.

در آستیگماتیسم چشم، چه موقع باید نزد پزشک رفت؟

اگر درجه آستیگمات چشم‌های شما به اندازه‌ای است که در انجام امور روزمره شما را دچار مشکل می‌کند یا باعث نارضایتی شما از دیدتان شده است، به نزد پزشک بروید و پزشک بسته به درجه آستیگمات چشم شما بهترین روش درمان را به شما ارائه می‌دهد. معمولا با گذشت سال‌ها به کندی و به تدریج درجه چشم تغییر پیدا می‌کند و انجام معاینات چشم در زمان‌های مختلف بهترین راه تشخیص این تغییرات است. یک شخص بزرگسال سالم، تا سن 50 سالگی باید هر سه تا پنج سال یک بار معاینه چشم انجام دهد و بعد از 50 سال باید فواصل معاینه کمتر شود و اگر دچار آستیگماتیسم چشم هستید، بسته به نظر پزشک باید هر دو سال یک بار این معاینات اتفاق بیافتد.

نحوه تشخیص بیماری از سوی پزشک چگونه است؟

پزشک معالج با استفاده از ابزار‌های زیر برای تشخیص این عارضه استفاده می‌کند:

دستگاه قرنیه سنج: چشم پزشک در قرنیه سنجی به وسیله کراتومتر میزان و جهت‌گیری آستیگماتیسم را با اندازه‌گیری میزان نور منعکس شده به سطح قرنیه تشخیص می‌دهد.

ویدئوکراتوسکوپ و کراتوسکوپ: از این وسایل برای تعیین و تشخیص مقدار انحنای سطح قرنیه استفاده می‌شود، در صورتی که آستیگماتیسم چشم موجود باشد.

ویتامین‌های مفید برای درمان این عارضه

مصرف ویتامین‌های A، B و C به علاوه ورزش‌های مفید برای چشم می‌تواند درمان موثری برای آستیگماتیسم چشم باشد.

در برنامه غذایی خود از کدو حلوایی، هویج و اسفناج که منابع خوبی از ویتامین A هستند، بگنجانید و برای برخورداری از ویتامین B از ماهی سالمون، گوشت پرندگان، تخم مرغ، خواص آووکادو، و … استفاده کنید و برای بهره مندی از ویتامین C می‌توانید از پرتقال، سبزی‌های تیره، توت فرنگی و … میل کنید.

همین‌طور منیزیم و کلسیم نیز در بهتر شدن دید چشم بسیار مؤثر هستند و در گوشت طیور، لوبیا، تخمه کدو، تخمه آفتابگردان و دانه سویا منیزیم و در شیر، پنیر، ماست و لوبیای چشم بلبلی کلسیم وجود دارند.

ورزش‌های مفید برای چشم را بشناسید

بر اثر مطالعه زیاد و خیره شدن بیش از اندازه به مانیتور، قابل درک است که شما چقدر با فشار و تاری بر روی چشم‌های خود مواجه هستید. حتی اگر پزشک درمان و راه حل مناسب بری شما پیشنهاد داده است، ورزش‌های زیر را نیز تجربه کنید:

استراحت دادن ماهیچه‌های چشم: انگشت اشاره خود را به فاصله ده سانتی متر جلو چشم خود قرار دهید و آن را تا جایی که قادر به دیدن آن نباشید بالا ببرید و دو ثانیه مکث کنید و انگشت خود را بعد از این‌که در چشم‌های خود احساس فشار کردید، پایین بیاورید و دفعه بعد انگشت خود را تنها تا پیشانی بالا ببرید و دوباره به جای اولش برگردانید. شما باید این تمرین را تا دو دقیقه و 4 تا 6 بار در طول روز انجام دهید.

ماساژ دادن کره چشم: این ورزش برای اشخاصی که از آستیگمات شدید چشم رنج می‌برند بسیار مفید است، چون باعث می‌شود که عدسی چشم به حالت اولیه خود برگردد. برای این کار پلک‌های خود را به آرامی روی هم بگذارید و با انگشت اشاره خود چشم‌ها را به سمت چپ و راست، بالا و پایین در جهت عقربه‌های ساعت و خلاف جهت عقربه‌های ساعت حرکت بدهید.

دقت داشته باشد که فشار نباید بیش از اندازه باشد و یک فشار متوسط کفایت می‌کند. باید این حرکت را به تعداد ده بار و به مدت یک دقیقه انجام دهید.

تمرین در حین مطالعه کردن: از این حرکت برای زمانی که کتاب می‌خوانید استفاده کنید. بعد از چند دقیقه مطالعه چشم‌های خود را به شیء دیگری بدوزید، به آن خیره شوید، دوباره به مطالعه کتاب روی آورید و این عمل را تا زمانی که چشم‌های شما خسته شوند، ادامه دهید. البته به یاد داشته باشید که برای انجام این حرکت چشم‌ها به هیچ وجه نباید لنز داشته باشید.

بررسی علایم آستیگمات

آستیگمات با یک سری علایم خود را نشان می‌دهد که این نشانه‌ها شامل:

• سردرد

• خستگی یا ناراحتی چشم

• دید تار یا به هم ریخته

• دو بینی

• مشکل دید در شب

انواع آستیگمات

آستیگمات دارای انواع مختلفی است که عبارت‌اند از:

نزدیک بین: یک یا دو هر دو نیمه چشم‌ها نزدیک بین هستند.

دوربین: یک یا هر دو نیمه چشم‌ها دوربین هستند.

ترکیبی: یک نیمه دور بین و نیمه دیگر نزدیک بین است.

بعد دیگر آستیگمات

در آستیگماتیسم چشم منظم، نصف کننده‌ها به حالت نود درجه هستند و در نوع نامنظم نصف کننده عمود بر هم نیستند که بیشتر آستیگماتیسم از نوع نامنظم بود و حالت بیضی شکل به سطح روی چشم خواهند داد.

راهکاری درمان ضعیفی چشم

در اکثر افرادی که از ضعیفی چشم‌ها رنج می‌برند، استفاده از ابزار‌های کمک بینایی کمک زیادی به درمان این مشکل خواهد کرد که عبارت‌اند از:

• عینک‌های ذره بین

• عینک‌های تلسکوپی

• ذره بین‌های دستی

• خواندن منشور‌ها

• لنز‌هایی که نور را فیلتر می‌کنند

افرادی که به رتینیت پیگمنتوزا مبتلا هستند و دید مناسبی ندارند امکان دارد واجد شرایط شبکیه Argus® II باشند که این دستگاه کمک زیادی به آن دسته از بیمارانی می‌کند که بینای ندارند و در برخی از بیماران باعث می‌شود که به صورت مستقل از پیاده رو‌ها و در‌ها عبور کنند و همچنین حروف‌های بزرگ را بتوانند بخوانند.

برای آن دسه از افرای که از ضعیفی چشم‌ها رنج می‌برند، کمک‌های غیر نوری طراحی شده است که عبارت‌اند از: ساعت‌های سخنگو، نرم افزار خواندن متن، ساعت و تلفن با شمار‌های بزرگ، انتشارات چاپی با حروف بزرگ، دستگاه بررسی راهنما‌ها و…

این توصیه‌ها را جدی بگیرید و به آن عمل کنید:

• حتما برای تهیه کردن لنز‌های آستیگماتیسم با پزشک معالج و مربوطه مشورت کنید تا بهترین و مناسب‌ترین لنز را به شما معرفی کند.

• باید سالیانه برای معاینه چشم خود اقدام کنید و از وضعیت جسمانی چشم خود مطلع شوید.

• اگر برای درمان آستیگماتیسم چشم از لنز‌های تماسی استفاده می‌کنید، نکته‌های استفاده و نگهداری آن‌ها را به صورت دقیق انجام دهید و بیش از حد جاز از این لنز‌ها استفاده نکنید. مخصوصا در هوای آلوده سعی کنید از مصرف لنز‌های تماسی خودداری کنید، زیرا این لنز‌ها آلودگی را جذب و به چشم منتقل می‌کنند و باعث بیماری‌های چشمی می‌شوند.

• اگر تمایل به عمل لیزیک چشم دارید حتما با پزشک خود مشورت کنید و در صورتی که می‌توانستید این عمل را انجام دهید، بعد از عمل توصیه‌های لازم را جدی بگیرید و به آن عمل کنید.

• اشخاصی که از مشکل آستیگماتیسم چشم رنج می‌برند، نباید به مدت طولانی به صفحه رایانه،تلویزیون یا صفحه کتاب خیره شوند و لازم است که به چشم‌های خود استراحت دهند و از فشار زیاد بر روی چشم‌های خود بپرهیزند.

• در اتاقی که نور کمی دارد و کافی نیست، به مطالعه نپردازید و هر گاه در چشم‌های خود احساس درد و فشار کردید، ده تا پانزده دقیقه به چشم‌های خود استراحت دهید.

توصیه‌ها و روش‌های درمانی ذکر شده در این جا برای درمان آستیگمات چشم مفید هستند، اما بهتر است قبل از هر اقدامی با پزشک خود مشورت کنید

نگارش و گردآورنده: رضا رحیمی