آشنایی با نحوه عملکرد انواع سونوگرافی در ارزیابی وتشخیص بیماری‌ها

در این بخش با عملکرد دستگاه سونوگرافی آشنا خواهید شد

نحوه عملکرد سونوگرافی چگونه است؟

سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی تصاویری از داخل بدن ایجاد می‌کند. این روش در هنگام بارداری بسیار ایده آل است.

سونوگرافی بسیار بی‌خطر است چرا از امواج و پژواک صوتی به‌منظور ایجاد تصاویر استفاده می‌کند.

از سونوگرافی برای ارزیابی وضعیت رشد جنین استفاده می شود. این تکنیک همچنین می تواند مشکلات کبد، قلب، کلیه و یا شکم را شناسایی کند. در برخی موارد خاص نمونه برداری نیز از این روش کمک گرفته می‌شود.

حقایق جالب در مورد سونوگرافی

• سونوگرافی روشی بسیار کم خطر و پرکاربرد است.
• از سونوگرافی اغلب به‌منظور بررسی وضعیت بارداری استفاده می‌شود.
• سونوگرافی هم کاربرد تشخیصی و هم درمانی دارد.
• قبل از سونوگرافی غالبا نیاز به آمادگی خاصی نیست.

مفهوم سونوگرافی

در کشور ما سونوگرافی و نیز تفسیر تصاویر آن بر عهده رادیولوژیست، متخصص قلب و... است.

پزشک با استفاده از پروبی که روی پوست قرار می‌گیرد به ایجاد تصاویر اقدام می‌کند.

در این روش امواج صوتی از طریق بافت‌های نرم و مایعات عبور می‌کند و پژواک آن بعد از برخورد با قسمت‌های متراکم‌تر بر می‌گردد. به این ترتیب تصاویر ایجاد می‌شوند.

امواج صوتی در این روش دارای فرکانسی هستند که توسط انسان قابل شنیدن نیست.

به‌منظور استفاده‌های تشخیصی فرکانس امواج بین 2 تا 18 مگاهرتز است.

فرکانس‌های بالاتر کیفیت تصویر بالاتری در پی دارند اما به‌راحتی توسط پوست و دیگر بافت‌ها جذب می‌شوند و نمی‌توانند به‌مانند فرکانس‌های پایین‌تر نفوذ عمیق‌تری داشته باشند.

فرکانس‌های پایین نفوذ بیشتری می‌کنند اما کیفیت پایین‌تری نیز دارند.

چگونگی ایجاد تصویر

امواج فراصوت به عنوان مثال از طریق خون از حفره قلب عبور می‌کنند اما هنگام رسیدن به دریچه قلب، اکو می‌کنند و بازتاب پیدا می‌کنند.

این امواج در صورت عدم وجود سنگ کیسه صفرا مستقیم از کیسه صفرا عبور می‌کنند اما در صورت وجود سنگ در برخورد با آنها بازتاب پیدا می‌کنند.

هر چقدر چیزی که امواج با آن برخورد می‌کنند متراکم‌تر باشد، امواج بیشتری بازتاب پیدا می‌کنند.

امواج بازتابی یا اکو تصویر سونوگرافی را ایجاد می‌کنند. سایه‌های مختلف خاکستری تراکم‌های مختلف را نشان می‌دهد.

پروب سونوگرافی

معمولاً پروب بر روی سطح بدن فرد قرار می گیرد اما در برخی موارد به داخل بدن وارد می‌شوند.

این نوع سونوگرافی تصاویر دقیق‌تری را فراهم می‌کنند.

برای مثال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• پروب داخل واژنی برای استفاده در واژن
• پروب اندورکتال، برای استفاده در رکتوم
• پروب داخل مری، از طریق گلو وارد بدن می‌شود و در مری مورد استفاده قرار می‌گیرد

نوع دیگری از ترانسوندر وجود دارد که بسیار کوچک است و می‌توان آن را در انتهای کاتتر قرار داد و وارد عروق خونی کرد تا دیواره‌های آن را معاینه کرد.

استفاده از سونوگرافی

سونوگرافی معمولاً برای تشخیص، درمان و یا هدایت برخی روش‌ها همچون نمونه برداری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

می‌توان از آن برای بررسی اعضای داخلی مانند کبد، کلیه‌ها، پانکراس، غده تیروئید، بیضه و نیز رحم استفاده کرد.

سونوگرافی می‌تواند به تشخیص تومور کمک کند که می‌تواند سرطانی و یا کیست باشد.

همچنین مشکلات مربوط به بافت‌های نرم، عضلات، عروق خونی، تاندون و مفاصل را نیز می‌توان با کمک سونوگرافی تشخیص داد. سندروم شانه یخ زاده، بیماری آرنج تنیس‌بازان، سندروم مجرای مچ دستی و... از مواردی هستند که می‌توان با کمک سونوگرافی بررسی‌شان کرد.

مشکلات گردش خون

با سونوگرافی داپلر می‌توان جریان خون در عروق و یا فشار خون را اندازه گیری کرد. همچنین به‌منظور تشخیص سرعت جریان خون و یا انسداد آن نیز می‌توان استفاده کرد.

اکوکاردیوگرام یا ECG نمونه‌ای از سونوگرافی داپلر است که می‌توان از آن برای ایجاد تصاویری از سیستم قلبی عروقی و اندازه گیری جریان خون و بررسی حرکت بافت قلبی در نقاط خاص استفاده کرد.

با سونوگرافی داپلر می‌توان عملکرد و وضعیت نواحی دریچه‌های قلب را ارزیابی کرد و هم مورد غیرعادی در قلب، برگشت خون دریچه‌ای و یا نشت خون از دریچه‌ها را مشاهده کرد. وضعیت پمپاژ خون توسط قلب نیز با این روش بررسی می‌شود.

همچنین در موارد زیر از سونوگرافی داپلر استفاده می‌شود:

• معاینه دیواره‌های عروق خونی
• بررسی ابتلا به ترومبوز سیاهرگی عمقی یا آنوریسم
• بررسی وضعیت قلب و ضربان قلب جنین
• بررسی ایجاد پلاک و لخته شدن خون
• تشخیص انسداد و یا تنگی عروق

داپلکس کاروتید نوعی از اولتراسونوگرافی کاروتید است که ممکن است شامل سونوگرافی داپلر باشد. این روش می‌تواند چگونگی حرکت سلول‌های خونی از عروق کاروتید را مشخص کند.

سونوگرافی در بیهوشی

سونوگرافی اغلب در بیهوشی به‌منظور هدایت سوزن حاوی محلول بیهوشی در اطراف اعصاب استفاده می‌شود.

سونوگرافی در پزشکی اورژانس

سونوگرافی معمولاً در پزشکی اورژانس برای تشخیص برخی عارضه‌ها شامل موارد زیر استفاده می‌شود:

• آسیب‌های تروماتیک
• تامپوناد پریکارد
• ایجاد مایع در اطراف قلب
• هموپریتوئن یا نشت خون در شکم

سونوگرافی شکمی

متخصصان گوارش از سونوگرافی برای به دست آوردن تصاویر از طحال، کلیه‌ها، مجرای صفراوی، کیسه صفرا، کبد، آئورت، بزرگ سیاهرگ پایینی، پانکراس و دیگر اعضای سخت بدن واقع در شکم استفاده می‌کنند.

می‌توان از آن برای تشخیص بیماران مشکوک به سنگ کیسه صفرا و یا التهاب کیسه صفرا، کولسیستیت، استفاده کرد.

این روش می‌تواند به تشخیص التهاب و یا تورم آپاندیس که نشان دهنده آپاندیسیت است کمک کند. آزمایش خون می‌تواند وجود عفونت را تائید کند.

چربی و گاز در شکم در برخی موارد می‌تواند موجب انسداد امواج فرا صوت شود که تشخیص را مشکل‌تر می‌کند.

نوزادان تازه متولد شده

پزشک می‌تواند با قرار دادن پروب بر روی ملاج یا فونتانل (قسمتی نرم در بالای جمجمه)، سونوگرافی را بر روی نوزاد تازه متولد شده انجام دهد.

این روش را می‌توان به‌منظور تشخیص موارد غیرعادی در مغز، هیدروسفالی و لوکومالاسی پیرامون بطنی که نوعی آسیب مغزی سفید ماده است، به کار گرفت.

با کوچک‌تر شدن ملاج یا فونتانل در گذر زمان، کیفیت تصاویر کاهش می‌یابند.

اولتراسونوگرافی زایمان

سونوگرافی بخشی از مراقبت‌های استاندارد قبل از تولد نوزاد است. با کمک سونوگرافی تصاویر جنین یا رویان در رحم را می‌توان مشاهده کرد.

اولتراسونوگرافی زنان می‌تواند ابعاد مختلف سلامت جنین و مادر را مشخص کند. همچنین پزشکان می‌توانند با کمک آن وضعیت بارداری را بررسی کنند.

پروب یا ترانسوندر معمولاً بر روی شکم مادر قرار می‌گیرد اما در برخی موارد بر روی واژن قرار داده می‌شود.

اسکن درون واژنی می‌تواند تصاویری واضح‌تر از مراحل اولیه بارداری ایجاد کند و در صورت چاق بودن مادر انتخاب بهتری است.

سونوگرافی داپلر ضربان قلب جنین را نمایش می‌دهد و به پزشک کمک می‌کند علائم موارد غیرعادی در قلب و عروق خونی را مشاهده کند.

سونوگرافی و اورولوژی

در اورولوژی، با سونوگرافی می‌توان موارد زیر را بررسی کرد:

• بعد از ادرار کردن چه مقدار ادرار در مثانه باقی می‌ماند
• سلامت اعضای واقع در ناحیه لگن، از جمله رحم و بیضه‌ها

در مردان جوان، سونوگرافی می‌تواند انواع مختلف تورم ناشی از سرطان بیضه را تشخیص دهد.

سونوگرافی لگنی می‌تواند داخلی و یا خارجی باشد.

در مردان، سونوگرافی داخلی را می‌توان با وارد کردن پروب به رکتوم انجام داد. در زنان، از طریق واژن وارد می‌شود.

این روش می‌تواند اطلاعاتی در مورد غده پروستات، رحم و یا تخمدان فراهم کند.

سونوگرافی کف لگن می‌تواند به پزشک به‌عنوان مثال در تشخیص میزان پایین افتادگی لگن، بی‌اختیاری و یا انسداد خروج مدفوع کمک کند.

سونوگرافی اسکلتی عضلانی

از سونوگرافی می‌توان برای معاینه لیگامنت، سطوح استخوان‌ها، توده‌های بافت نرم، اعصاب، عضلات و تاندون‌ها استفاده کرد.

حین سونوگرافی

سونوگرافی را می‌توان در مطب پزشک به شکل سرپایی و یا در بیمارستان انجام داد. بیشتر اسکن‌ها بین 20 تا 60 دقیقه زمین می‌گیرد و بدون درد و صدا است. در بیشتر موارد، آمادگی خاصی قبل از انجام آن مورد نیاز نیست اما افراد بهتر است که لباس‌های گشاد و راحت بپوشند. در صورتی سونوگرافی از کبد یا سنگ کیسه صفرا ممکن است بیمار نیاز به ناشتا بودن داشته باشد. در سونوگرافی حین بارداری و به‌خصوص در مراحل اولیه آن، فرد باید مقدار زیادی آب بنوشد و مدتی قبل از تست از ادرار کردن خودداری کند. در صورت پر بودن مثانه، تصاویر بهتری گرفته می‌شوند.

سونوگرافی خارجی

در این روش ابتدا ژل خنک کننده بر روی پوست فرد مالیده می‌شود و سپس ترانسوندر بر روی آن قسمت قرار داده می‌شود. سپس ترانسوندر در قسمتی که نیاز به معاینه دارد حرکت داده می‌شود.

سونوگرافی داخلی

اگر ارگان‌های تولید مثل بدن یا ادراری را باید مورد بررسی قرار گیرد، ترانسوندر ممکن است در مردان داخل رکتوم و در زنان داخل رکتوم یا واژن قرار داده شود.

برای معاینه قسمتی از سیستم گوارشی برای مثال مری، غدد لنفاوی سینه و یا شکم ممکن است از اندوسکوپ استفاده شود. در این روش ابزار سونوگرافی سبکی به انتهای اندوسکوپ متصل می‌شود که معمولاً از طریق دهان وارد بدن می‌شود.

قبل از انجام این روش برای کاهش درد بیمار از داروهای آرام‌بخش استفاده می‌شود.

نگارش و گردآورنده: رضا رحیمی

منبع: بیمارستان ابن سینا