آشنایی با مهمترین داروهای روانپزشکی و مصرف آنها

در این بخش با؛

لیست مهمترین داروهای روانپزشکی و موارد مصرف آنها آشنا می شوید

شناخت بهتر بیماری‌های روانی در سال‌های اخیر باعث افزایش روزافزون مصرف داروهای تخصصی روانپزشکی شده‌است. داروهای روانپزشکی در چند رده اول داروهای پرمصرف و پرفروش کشور قراردارند و این خود ناشی از شناخت خوب پزشکان در حیطه درمان‌های بیماری‌های روانی تنی است؛ که باعث گردیده که در میزان بالایی از نسخ پزشکان کشور یک یا چند قلم از داروهای موثر بر خلق، اضطراب، خواب و انواع روان-پریشی‌ها و روان-نژندی‌ها قرارگیرد و چه بسیاری از بیماری‌های گوارشی و دردهای استخوانی و تیرکشیدن قلبی و ریزش مو و سوزش سر و … که با تجویز مناسب یک داروی روانگردان آن آلام به ظاهر ارگانیک رفع گردیده‌است.

از جمله نکاتی که بیماران در زمینه داروهای روانپزشکی باید رعایت کنند این است که داروها باید با تجویز متخصص مصرف شود. دوز دارو و مدت برنامه آن اهمیت دارد. تمام داروها اعتیادآور نیستند و می‌توان با نظر روانپزشک دوز آنها را کاهش و یا قطع کرد. همانطور که هیچگاه یک بیمار مبتلا به فشار خون عنوان نمی‌کند که به داروهای فشارخون معتاد شده است و علت این امر آن است که فرهنگ درمان در خصوص بیماری‌های جسمی جاافتاده است اما در بیماری‌های روانپزشکی این گونه نیست و لازم است اطلاع‌رسانی کافی در این زمینه صورت پذیرد. همچنین بیماران روانپزشکی که مدت طولانی تحت درمان هستند تصور می‌کنند معتاد به دارو شده‌اند در حالی که باید بدانند محتاج دارو هستند.

ازطرفی نمی‌توان منکر ایجاد وابستگی دارویی در برخی بیماران شد؛ اعتیاد به دارو در دو صورت اتفاق می افتد. نخست مصرف خودسرانه داروست و دیگری تجویز داروهای آرامبخش از سوی افراد غیرمتخصص.

ممکن است به بیماری که مبتلا به یک عارضه جسمانی است به یک پزشک متخصص مراجعه و او برای بهبود حالش داروی آرامبخش نیز تجویزکند و بیمار به مدت طولانی از این دارو استفاده‌کند. در این صورت فرد دچار وابستگی دارویی خواهدشد. اما اگر یک روانپزشک برای درمان بیمارش دارویی تجویزکند، دلیل آن نیازی است که وجود دارد و نمی‌توان آن را اعتیاد تلقی کرد.

بنا به دلایل فوق و همچنین لزوم مرور مجدد و اطلاع کافی پرستاران از دسته‌بندی و موارد مصرف داروهای پرمصرف بخش اعصاب و روان و همچنین آموزش بیماران نیازمند این مطلب در سایت منتشر شده است.

داروهای ضداضطراب، آرامبخش و خواب آور

بنزودیازپین ها

معروف‌ترین و پمصرف‌ترین داروهای آرام بخش-خواب‌آور و ضداضطراب از محدوده سال های1950 به بعد آگونیست‌های گیرنده بنزودیازپینی مغز به نام بنزودیازپین می‌باشند. دیازپام، لورازپام، آلپرازولام، تریازولام و استازولام در بین طبقه‌بندی بنزودیازپین‌ها تقریبا سریع‌ترین جذب و سرعت بالا در رسیدن به حداکثر سطح خونی و شروع تاثیر را دارا می‌باشند. در میان بنزودیازپین‌ها، آلپرازولام دارای خاصیت ضدافسردگی تقریبا برابر با سه حلقه‌ای هاست. در اختلال هراس یا وحشتزدگی و در اختلال هراس با آگورافوبیا و یا بدون آگورافوبیا دو داروی آلپرازولام و کلونازپام در ردیف‌های اول یا دوم درمانی تلقی می‌شوند.

موارد مصرف بالینی بنزودیازپین‌ها

اختلال اضطراب، بیقراری، هیجانات ناشی از مسائل و مشکلات زندگی و انواع اضطراب‌های ناشی از سایر بیماری‌ها (مانند: وسواس، فوبیا، هیپوکندریا، هیستری)، انواع بیخوابی‌ها (بیخوابی‌های اول شب یا اشکال در تداوم خواب)، افسردگی و اختلالات دوقطبی، اختلال هراس و فوبیای اجتماعی.

عوارض جانبی بنزودیازپین‌ها

شایع‌ترین اثر نامطلوب این داروها خواب آلودگی است. سرگیجه و آتاکسی و نگرانی از سقوط در سالمندان و شکستگی‌های استخوانی وجود دارد. تخریب اعمال شناختی در عملکرد روزانه به صورت خفیف و نوعی فراموشی در مصرف این داروها دیده می‌شود.

زولپیدم

یک ایمیدازوپیریدین است که از گروه بنزودیازپین‌ها نمی‌باشد ولی از طریق مشابه با این گروه فعالیت می‌نماید و بر مجموعه گیرنده‌های گابا آمینوبوتیریک اسید و گیرنده‌های بنزودیازپین اثر می‌کند و تنها مورد مصرف زولپیدم فقط به عنوان خواب‌آور است و دیگر اثرات بنزودیازپین‌ها مانند شل‌کنندگی عضلات را ندارد.

بوسپیرون

یکی از داروهایی که در درمان اضطراب به کار می‌رود؛ است. بوسپیرون برخلاف بنزودیازپین‌ها و باربیتورات‌ها اثر خواب آلودگی، شل کنندگی عضلات و یا خاصیت ضدتشنجی نداشته و در درمان اضطراب مصارف آن تایید گردیده که احتمال وابستگی دارویی نداشته و علائم ترک نیز در قطع آن دیده نشده‌است. بوسپیرون در درمان خصومت و خشم معمولا موثرتر از بنزودیازپین هاست. در افراد مسن و سالمندان، اثرات قابل ملاحظه از نظر درمان اضطراب و افسردگی داشته و این گروه سنی با مصرف بوسپیرون عوارض کمتری نیز داشتند.

آنتی هیستامین ها

به داروهایی اطلاق می‌شود که گیرنده‌های هیستامینی تیپ1 H1 را بلوکه می‌نمایند که از این گروه داروی هیدروکسی زین، دیفن هیدرامین، سیپروهپتادین معروف‌ترین آنها بوده و از محدوده 1940 به بعد به مدت زمان طولانی مورد مصرف بوده و نسبتا از داروهای مطمئن در زمینه روانپزشکی بالینی است.

اثرات آنتی هیستامین بر ارگانیسم های مختلف

اثر آنتی هیستامین‌ها بر سیستم اعصاب مرکزی عبارتست از خاصیت تسکین و آرام بخشی و خواب آوری و کنترل تهوع در بیماری‌های مسافرتی و کاهش اختلالات حرکتی و اثرات اتونوم آن باعث کاهش فشارخون و اتساع برونش‌ها می‌شود.

موارد استفاده درمانی آنتی هیستامین ها

درمان پارکینسون ناشی از نورولیتیک هاو درمان دیسونی حاد ناشی از این گروه دارویی است. خواب آورهای نسبتا بی‌خطرهستند و خاصیت ضداضطرابی در درمان کوتاه مدت را دارا می‌باشند. و بخصوص به خاطر عوارض کم از جمله خواب‌آورها و ضداضطراب‌های مورد مصرف کودکان زیر 6 سال می‌باشند.

عوارض مصرف آنتی هیستامین ها

خواب آلودگی، سرگیجه، ناهماهنگی حرکتی، تهوع، درد شکم، استفراغ، اسهال، خشکی دهان، تاری دید و افزایش وزن از عوارض مصرف داروها در زمان حاملگی باعث ایجاد ناهنجاری و همچنین باعث ترشح در شیر مادر می‌شود.

آنتاگونیست های گیرنده بتا آدرنرژیک (بتابلوکرها)

بتابلوکرها بعنوان ضد اضطراب محیطی عبارتند از: پروپرانول، نادولول، آتنلول و متوپرولول که تا حدودی از نظر مسیرهامتابولیک و جذب در چربی‌ها و نیمه عمر باهم متفاوت هستند. پروپرانول معروف‌ترین این گروه در رشته روانپزشکی می‌باشد.

اثرات دارویی بتابلوکرها بر روی اعضای مختلف

درمان اختلالات فوبیای اجتماعی (جمعیت هراسی)، موثر در درمان کلیه لرزش‌های وضعیتی ناشی از مصرف لیتیوم، کنترل‌کننده اضطراب محیطی و موقعیتی، اثرات مفید در تظاهرات محیطی سمپاتیکی اضطراب (مانند: لرزش، تعریق و افزایش ضربان قلب)، موثر در ناآرامی ناشی از داروهای ضدجنون، موثر در انواع پرخاشگری و رفتار توام با خشونت در بیماری‌های اسکیزوفرنی، اختلال کنترل تکانه‌ها، الکلیسم، آنسفالیت‌ها و سایر ضربات مغزی که همراه آن بیماری حملات پرخاشگری شدید داشته توام کردن بتابلوکرها به داروهای اصلی آنها تا حدودی قادر به کاهش اینگونه رفتارها بوده است. در اختلال اضطراب فراگیر (GAD) با اثر بر روی سیستم اعصاب سمپاتیک محیطی بسیاری از علایم را کاهش می‌دهد.

عوارض جانبی و احتیاط های لازم بتابلوکرها

کاهش فشارخون، کاهش ضربان قلب، سرگیجه، نارسائی احتقانی قلب، آسم، کاهش شدید قندخون همراه با تزریق انسولین، تهوع و اسهال و درد شکم، عدم نعوظ، خستگی و سستی، بیخوابی، کابوس‌های شبانه، افسردگی.

یبوست، تاری دید، احتباس ادراری و شاید به عوارض آنتی کولینرژیک مرکزی منجر شده که با علایم اختلال شعور و اختلال شناختی همراه است.اثرات رخوت زا به همرا بیحالی و سستی، عوارض مغزی و سیستم عصب مرکزی، عوارض قلبی، عوارض روانپزشکی (احتمال ایجاد حملات شیدایی در دوقطبیI) و سایر عوارض متفرقه (افزایش وزن، ناتوانی جنسی، فقدان اورگاسم، اختلال در انزال، عوارض خونی).

داروهای ضدافسردگی مهارکننده منوآمین اکسیداز (MAOIs)

گروه MAOIs ها اگرچه از نظر خواص ممکن است با چندحلقه‌ای‌های ضدافسردگی و مهارکننده‌های اختصاصی سروتونین رقابت نماید ولی بخاطر عوارض جانبی آن در رژیم‌های غذایی خاص این گروه از داروها را برای گروه خاصی از بیماران افسرده و سایر بیماران روانپزشکی در نظرگرفته و مصرف می‌نمایند. این داروها به دلیل عوارض زیاد، کم تجویز می‌شود.

موارد مصرف MAOIs

افسردگی‌های اساسی بخصوص افسردگی‌های اضطرابی و یا نوروتیک و یا افسردگی‌هایی با علایم وحشت‌زدگی و هراس بوده و موارد مصرف دیگر آن در آگورافوبیا، اختلال پانیک، اختلال PTSD و فوبیای اجتماعی، دردهای روانزاد گزارش گردیده است؛ و بیشتر تآکید گردیده که در افسردگی‌های آتیپیک که با پرخوابی و پرخوری و اضطراب و بدون علایم نباتی هستند موثر می‌باشند.

عوارض MAOIs

مصرف این داروها با رژیم نسبتا غنی از مواد تیرامین دار بسیار خطرناک است. شایع‌ترین و نگران‌کننده‌ترین عارضه این داروها کاهش فشارخون وضعیتی، افزایش وزن، کاهش میل جنسی و بیخوابی است.

احتیاط در مصرف منوآمین اکسیداز ها

در بیماران کبدی، کلیوی، تشنجی، قلبی و عرو قی و پرکاری تیروتیدی و در بیماران با احتمال دوقطبی I، احتمال چرخش سریع به طرف مانیا با احتیاط مصرف شود. همچنین مصرف آن در حاملگی و شیردهی ممنوع است.

مهارکننده های اختصاصی باز جذب مجدد سروتونین (SSRIs)

این داروها شامل فلوکستین، پاروکستین، سرترالین، فلوواکسامین، سیتالوپرام هستند که به طور وسیعی به خاطر عوارض کم آن در جهان جای چندحلقه‌ای‌های ضدافسردگی و MAOI را آهسته آهسته گرفتند.

فلوکستین

FDA فلوکستین را برای OCD وMDD و بولیمیا مورد تایید قرارداد. ولی شواهد نشان می‌دهد که فلوکستین در درمان دیس تایمیا، فوبیای اجتماعی، اختلال شخصیت، PMS و افسردگی‌های آتیپک و سایر اختلالا ت طیف OCD قابل مصرف است. مصرف فلوکستین در برگشت وابستگی الکل کنترل‌کننده بوده و در انزال زودرس و خستگی مزمن نیز تاثیر آن گزارش شده است.

فلوواکسامین

تاثیر این دارو در درمان MDD برابر فلوکستین است و در درمان وسواس تاثیری برابر کلومی پرامین دارد. گاهی در مصرف فلوواکسامین افزایش سرفه و سینوزیت دیده می‌شود. در بیماران آسمی از نظر تداخل با تئوفیلین با ملاحظه باید مصرف گردد. تهوع در 40% موارد دیده‌شده و سردرد نیز در موارد بسیاری جزء عوارض آن است.

پاروکستین

از طرف FDA برای اختلالات MDD و OCD و اختلال شخصیت تایید شده است. از عوارض آن خشکی دهان، یبوست، تاری دید، احتباس ادرار و خواب آلودگی است. پاروکستین ممکن است علائم اکستراپیرمیدال را تشدید کند. در مورد فوبیای اجتماعی، OCD، انزال زودرس نیز موثر گزارش گردیده ‌است.

سرترالین

توسط FDA برای اختلال MDD و OCD و اختلالات شخصیت تایید شده است. سرترالین در درمان دیس تایمی، پانیک، PMS، افسردگی پس از زایمان، PTSD و انزال زودرس موثر گزارش گردیده است. اسهال ناشی از سر ترالین شایعتر از فلوکستین و پاروکستین است و سبب تهوع می‌گردد. 15% بیماران مصرف سرترالین را به علت عوارض قطع می‌نمایند.

سیتالوپرام

توسط FDA برای اختلالات دیس تایمی، افسردگی و اختلالات اضطرابی تایید شده است. داروی مطمئنی از نظر عوارض کلیوی و کبدی است. سیتالوپرام هیچگونه عارضه‌ای دربیماری قلبی و عروقی و تنفسی نداشته و شاید یکی از بهترین درمان‌ها در افسردگی همراه با سایر بیماری‌های جسمی است. بخصوص در افراد مسن خوب تحمل گردیده و دارای حداقل عوارض می‌باشد.

ترازودون

در اختلالات اضطرابی، حملات پانیک، اختلال وسواسی اجباری و در درمان بیخوابی موثر بوده است. سایر موارد مصرف ترازودون اختلال PTSD، اختلال پانیک و افسردگی با علائم واضح اضطرابی است. از عوارض این دارو ناراحتی معده است.

نفازودون

موارد مصرف آن در افسردگی متوسط، ملانکولی، افسردگی همراه با اضطراب، اختلال پانیک، ملال قبل از قاعدگی و دردهای مزمن می‌باشد. نفازودون و ترازودون در بین ضدافسردگی‌ها از نظر اینکه خواب REM را افزایش داده و تداوم خواب را بهبود می‌بخشد بی‌نظیرند. نفازودون بخاطر افت قابل ملاحظه در فشارخون، در افراد دارای بیماری قلبی-عروقی و سکته‌های مغزی باید باملاحظه مصرف شود.

میرتازاپین

این دارودر افسردگی همراه با اضطراب و افسردگی‌های با آشفتگی‌های شناختی موثر است. از عوارض شایع آن خواب آلودگی، خشکی دهان و یبوست است.

صرع است که در دوزهای ضدافسردگی در صورت رعایت مقادیر دارو قابل اغماض است. سایر عوارض بوپروپیون می‌توان از بی‌قراری، بی‌خوابی، کانفوژن، دلیریوم و سایکوز را نام برد. از نظر نداشتن عوارض جنسی در بیماران افسرده با مشکلات جنسی انتخاب اول است و بیش از آنکه مانند سایر ضدافسردگی ها افزایش اشتها دهد باعث کاهش آن می‌شود. عمده مصرف آن در بیماران MDD بوده و در BMD امکان شیفت به طرف مانیا وجوددارد. جهت جلوگیری از این پدیده مصرف کنترل کننده‌های خلقی در بیماران با این زمینه الزامی است. به علت اثرات بوپروپیون بر روی دوپامین، احتمال تحریک پسیکوز وجود دارد. از این دارو در درمان ADHD کودکان و بزرگسالان نیز استفاده گردیده که به اندازه ریتالین موثر گزارش شده است ولی باعث تشدید تیک‌ها در بیماران با زمینه ADHD و توره گردیده است. اثرات تحریکی آن باعث مصرف این دارو در سندرم خستگی مزمن شده است.

ربوکستین

ربو کستین داروی موثر در بیماری افسردگی و کنترل آثار طولانی مدت آن است. در بیماری پانیک نیز موثر گزارش شده و در علائم فوبیک و اضطراب انتظار نیز مورد مصرف است. آثار آنتی کولینرژیکی کمتری داشته و عوارض خواب آلودگی و آژیتاسیون و اضطراب کمتری از آن گزارش شده. عوارض قلبی-عروقی نداشته و درصد کمی از مصرف‌کنندگان عوارض جنسی گزارش نموده‌اند.

داروهای ضدجنون (آنتی سایکوتیک ها)

آنتاگونیست های گیرنده دوپامین

به هشت گروه تقسیم می گردند: فنوتیازینها، دی بنزوکسازپین، تیوگزانتینها، دی هیدروایندول، بوتیروفنن، دی فنیل بوتیل پیپریدین، بنزامید، بنزیسوکسازل.

موارد استفاده داروهای ضدجنون

اسکیزوفرنیا، مانیک، افسردگی پسیکوتیک، اسکیزوافکتیو و اختلال هذیانی، شخصیت‌های مرزی و سایکوزهای گذرا، پسیکوزهای ناشی از سوء مصرف مواد و داروها، دمانس آلزهایمر و پسیکوزهای ناشی از تومور مغزی، اختلالات حرکتی (اگره هانتیگتون، اختلال تیک و …)، اختلال درد مزمن، تهوع و سکسکه و خارش.

عوارض جانبی ضدجنون ها

عوارض قلبی، سقوط فشارخون وضعیتی، عوارض آنتی کولینرژیکی محیطی و مرکزی، عوارض غددی و عوارض غددی جنسی، عوارض پوستی، عوارض خونی، عوارض چشمی، عوارض کبدی و صفراوی، مسمویت و خودکشی، عوارض نامطلوب حرکتی (از جمله دیستونی حاد، پارکینسون، آکاتژیای حاد و…)، عوارض تشنج‌زا، عوارض چاقی، عوارض سستی و خواب‌آوری.

کلوزاپین (ضدجنون و آنتاگونیست های سروتونین-دوپامین)

کلوزاپین در سالهای 1990 به بعد به عنوان یکی از موثرترین داروهای ضدجنون در بیماران اسکیزوفرنی که به درمان‌های کلاسیک آنتی سایکوتیک‌ها جواب نداده و یا عوارض آنها برایشان قابل تحمل نبوده شناخته و معرفی شد و سازمان نظارت بر مصرف دارو در آمریکا با شرط انجام آزمایشات هماتولوژیک هفتگی برای جلوگیری از عارضه خطرناک 1 تا 2% آگرانولوستیوز مصرف آن را بلامانع اعلام نمود.

موارد مصرف کلوزاپین

درروانپریشی‌های مقاوم به درمان که حداقل با اقدام به درمان با چندین آنتی‌سایکوتیک کلاسیک مقاومت نشان داده و پاسخ نداده‌اند کلوزاپین در طیف وسیعی موثرتر از سایر آنتی سایکوتیک‌ها شناخته شده‌است.از موارد مصرف دیگر در اختلال خلقی دو قطبی I، در بیماران اسکیزوافکتیو و در اختلال شخصیت مرزی موثر گزارش گردیده و در بیماران پارکینسون که دچار سایکوزمی‌شوند داروی انتخابی است.

عوارض شایع کلوزاپین

خواب آلودگی، سرگیجه، یبوست، تهوع، تعریق، خشکی دهان، احتباس ادرار، لرزش، تب، چاقی، تشنج و بیقراری.

ریسپریدون

برای درمان اختلالات روان پریشانه، کاهش‌دهنده علائم مثبت اسکیزوفرنی و تا حدودی موثر بر علائم منفی و موثر در درمان اختلال اسکیزوافکتیو. مصرف ریسپیریدون اختلال اوتیستیک، درمان کمکی یا تنها برای اختلال مانیا، افسردگی سایکوتیک و سایکوزهای اسکیزوفرنی و اسکیزو افکتیو است. در موارد محدودتری در اختلال وسواس، آنسفالوپاتی ناشی از ایدز، شخصیت مرزی، اختلال توره، بیماری هانتیگتون و پارکینسون کاربرد درمانی داشته.

عوارض مصرف ریسپریدون

خواب آلودگی، سرگیجه، تهوع، پرحرکتی، تشنج، سنکوپ، افزایش وزن، اختلال اورگاسم، افزایش رنگینه‌های پوست.

اولانزاپین

داروی موثر بر اختلالات روانپریشی بوده و توسط FAD برای اسکیزوفرن‌های با علائم مثبت و منفی و اسکیزوفرن‌های مقاوم به درمان موثر شناخته شده‌است. خواص ضداضطراب و ضدافسردگی داشته و در حمله اول سایکوز موثرتر از حملات مزمن است.

عوارض مصرف اولانزاژین

خواب آلودگی، سرگیجه، افزایش وزن و چاقی و… که افزایش وزن و چاقی ارتباط چشمگیری با اولانزاپین داشته است.

کوئتیاپین

موثر بر انواع سایکوزها و موثر در رفع علائم منفی و مو ثر در بیماران سایکوتیک مزمن با عوارض کم مانند خواب آلودگی، افت فشار خون، افزایش وزن.

زیپراسیدون

در درمان سایکوز، افسردگی، اضطراب، اسکیزوفرنی و اسکیزوافکتیو موثراست.

آمانتادین

یک داروی ضدویروس آنفولانزا A2 می‌باشد که بر روی علائم پارکینسون و اختلالات حرکتی ناشی از نورولیپتیک‌ها موثر است.

موارد مصرف آمانتادین

پارکینسون ناشی از داروها، سندرم پوزه خرگوش، رژیدیتی و لرزش، آکاتژیای حاد ناشی از داروهای ضدجنون.

عوارض مصرف آمانتادین

اختلال شناختی و اختلال حافظه، سرگیجه، بیخوابی، اختلال توجه بیقراری و اضطراب و آتاکسی و لکه‌های پوستی.

داروهای تنظیم کننده خلق

لیتیوم

اثرات لیتیوم بر اعضای مختلف بدن، مانع ترشح هورمون تیروئید و باعث کم‌کاری قابل برگشت تیروئید می‌شود. در افراد مستعد به بلوک قلبی، عملکرد سینوسی را مختل کرده و باعث وقفه قلبی می‌گردد. قدرت کلیه را برای غلیظ کردن ادرار کاهش داده و ممکن است از عوارض ماندگار آن باشد.

موارد استفاده لیتیوم

اختلال دوقطبی I، ایپزودهای افسردگی اساسی، درمان نگاه‌دارنده بیماری دوقطبی، اختلال افسردگی اساسی، اختلال اسکیزوفرنی و پرخاشگری، اختلال اسکیزوافکتیو.

عوارض لیتیوم

عوارض گوارشی، عوارض قلبی، عوارض پوستی و مسمومیت با مقادیر زیاد لیتیوم.

کاربامازپین

داروی انتخابی و موثر در صرع تامپورال وانواع درد عصب سه قلو ودر روانپزشکی به عنوان داروی دوم در کنترل فرکانس‌های بیماری خلقی دوقطبی I و کنترل حملات حاد شیدایی تاثیر چشمگیری داشته است.

موارد مصرف کاربامازپین

اختلال دوقطبی I، افسردگی اساسی، اسکیزوفرنیا و اسکیزوافکتیو، اختلال کنترل تکانه.

عوارض کاربامازپین

عوارض خونی، عوارض کبدی و صفراوی، عوارض گوارشی، عوارض عصبی، عوارض پوستی و قلبی.

والپروات

یکی از داروهای موثر در انواعی از صرع معرفی می‌گردد و در سالهای اخیر پس از لیتیوم داروی خط دوم در حد کاربامازپین جهت کنترل حملات اختلال خلقی دوقطبیI مصرف می‌شود.

موارد مصرف والپروات

اختلال دوقطبیIو گزارشات مکرر از تاثیر نسبی سدیم والپروات در بیماریهای مختلف مانند اختلال پانیک، PTSD، بولیمیا، ترک الکل داده شده است.

عوارض دارویی والپروات

عوارض گوارشی، عوارض عصبی، عوارض کبدی و خونی.

گاباپنتین

از داروهای نسبتا جدید ضدصرع بوده که در سال 1993 مورد تایید FAD قرار گرفت. گاباپنتین باعث بهبود خلق گردیده و کیفیت زندگی را نیز بهتر می‌گرداند.

شایع‌ترین عوارض آن خواب آلودگی، آتاکسی و گیجی است.

لاموتریژین

برای درمان مانیا و افسردگی موثر است. هنچنین گزارش گردیده لاموتریژین در درمان مانیا و افسردگی در وضعیت ترکیبی و دوره‌های تند موثر بوده و در درمان نگاهدارنده نیز موثر است و در درمان افسردگی در ظرف3 هفته بهبودی چشمگیری مشاهده شده است. از موارد دیگر مصرف آن درمان سایکوز هنگام تشنج است.

از عوارض آن بیخوابی، سرگیجه، آتاکسی، دوبینی و تاری دید است.

توپیرامیت

خاصیت ضدصرع دارد. در گزارشات متفاوتی اثر آن را روی اختلالات دوقطبی مفید توصیف نموده و افراد مورد مطالعه معمولا دوقطبی‌های مقاوم به درمان بوده که به درمان‌های رایج جواب نداده اند.

داروهای مورد استفاده در ترک مواد افیونی

اعتیاد: مجموعا به وابستگی روانی، جسمانی و یا تحملی اطلاق می‌شود که پس از مصرف درازمدت مواد افیونی بروز می‌کند. مواد شبه افیونی رایج عبارتند از: هروئین، هیدرومورفون، کدئین، مپریدین، بوتورفانول و هیدرو کنون. لازم به ذکر است سالانه حدود 2/6 میلیون نفر آمریکایی از داروهای ضددرد به دلایل غیرطبی استفاده می‌کنند و بیش از 3 میلیون نفر در آمریکا هروئین مصرف می‌کنند.

کلونیدین

از آگونیست‌های گیرنده آدرنرژیک بوده و از جمله داروهای پذیرفته شده جهت کنترل و کاهش فشارخون می‌باشد که در روانپزشکی مصارف عمده آن جهت ترک مواد افیونی و مشتقات دیگر مورفینی است.

موارد مصرف کلونیدین در روانپزشکی

ترک اعتیاد: کلونیدین در ترک مواد افیونی باعث کاهش علایم اتونومیک ترک مانند گشادی مردمک، عرقریزی، آبریزش دهان و بینی و افزایش فشار خون گردیده ولی برعلایم سایکولوژیکال مواد تاثیری نداشته است.

سایر اختلالات روانپزشکی: در درمان تورت گاه بجای هالوپریدول برای کاهش عوارض از کلونیدین استفاده می‌کنند و در سایر بیماری‌های اضطرابی مانند هراس، فوبی، وسواس اجبار و اضطراب منتشر و گاه در ترک سیگار و اختلال مصرف گردیده است.

عوارض کلونیدین

خشکی دهان، احساس خستگی، تهوع، سرگیجه، یبوست، کاهش فشارخون، بیخوابی، افسردگی، کابوس و توهمات.

متادون

از درمان‌های اختصاصی ترک مواد مخدر افیونی و مسمومیت‌زدایی مواد و درمان نگاهدارنده ترک اعتیاد می‌باشد. متادون در سم زدایی کوتاه مدت (7 تا 30 روزه)، سم زدایی طولانی مدت (180 روزه) و درمان نگاهدارنده بیش از (180 روزه) افراد وابسته به مواد شبه افیونی به کار می‌رود. برای این منظور متادون فقط در درمانگاه‌های خاص به نام مراکز درمان نگهدارنده با متادون MMTPS و بیمارستان‌ها و زندان قابل وصول است.

فواید ثبت نام در برنامه متادون

1. خطر مرگ را تا 70% کاهش می‌دهد.
2. احتمال ارتکاب اعمال مجرمانه را کم می‌کند.
3. درمان نگهدارنده با متادون اغلب بایستی در تمام طول عمر ادامه یابد.
4. سبب کاهش مصرف غیرقانونی مواد شبه افیونی و سایر موارد مورد سوء مصرف می‌شود.
5. خطر ابتلا به تمام بیماری‌های عفونی و از همه مهم‌تر HIV و هپاتیت A و B را کاهش می‌دهد.

موارد مصرف متادون

ترک مواد افیونی کوتاه مدت 1 ماهه و یا ترک‌های طولانی مدت 6 ماهه با درمان نگاهدارنده و همچنین برای ترک سوء مصرف الکل، بنزودیازپین‌ها، کوکائین و ماری جوانا نیز مصرف می‌شود.

عوارض متادون

اسپاسم مجاری صفراوی، کولیک روده، احتباس ادراری، تعریق، بی‌نظمی خواب، عادت ماهیانه نامنظم، کاهش لیبیدو، یبوست، قرمزی پوست و خارش.

نالترکسون

نالترکسون آنتاگونیست خالص مواد شبه افیونی است. از داروهای موفق جهت رهایی بیمار از علائم ترک مواد شبه افیونی، افیونی و الکل است و از خصوصیات آن کاهش ولع افراد مصرف‌کننده مواد است و صرفا احساس درون ذهنی نشئه را که موجب سومصرف مجدد ماده می‌گردد را برطرف می‌کند. نالترکسون باید بااحتیاط مصرف و شروع گردد؛ چون ممکن است باعث واکنش‌های حاد ترک مانند اسهال و استفراغ شدید و کم آبی مرگبار بدن گردد. به این دلیل مصرف نالترکسون خطر سوء مصرف مجدد مواد را کاهش داده در صورتی که این درمان توام با برنامه‌ای رفتاری باشد. عوامل توفیق در این درمان عبارت است از: انگیزه بالا، متاهل بودن، شاغل بودن و حمایت قوی خانوادگی و اجتماعی. مطمئن ترین زمان شروع نالترکسون معمولا 7 تا 10 روز پس از آخرین مصرف مواد افیونی و شبه افیونی است.

بوپرونورفین

اثر ضددردی آن 25 تا 40 برابر مورفین می‌باشد. به عنوان جانشینی برای متادون و همچنین برای درمان نگاهدارنده در سم زدایی از اپیوئیدها و کوکائین مورد مصرف است. این دارو وابستگی فیزیکی کمتری نسبت به سایر نارکوتیک‌ها داشته و عوارض مصرف آن گاهی کاهش فشارخون، گیجی، خواب آلودگی و تهوع می‌باشد و موارد احتیاط مصرف آن عبارتست از: نارسائی تنفسی، نارسایی حاد کلیه، هیپوتیروئیدی،هیپرتروفی پروستات.

داروهای محرک مغزی روانی (سمپاتومیمتیک ها)

این گروه از داروها بخاطر اثراتی که بر آزادسازی دوپامین مغزی داشته و در بسیاری از بیماری‌های روانپزشکی کودک مانند کاهش توجه و تمرکز، کودکان بیش فعال و هیپراکتیو اثرات چشمگیری نشان داده است از طرف سازمان دارو وغذای آمریکا از 1952 به بعد مجاز برای مصرف دانسته شده و در کشور ما نیز چند نوع آن تحت پوشش داروهای حفاظت شده وزارت بهداشت قابل دسترس برای موارد مجاز می‌باشد. اولین داروی این گروه و قدیمی‌ترین آن دکستروآمفتامین و آمفتامین بوده و پس از آن متیل فنیدیت و پمولین به این گروه اضافه گردید.

موارد استفاده درمانی سمپاتومیمتیک ها

نارکولپسی، اختلال کاهش توجه و تمرکز همراه با پرفعالیتی، اختلال افسردگی مقاوم به درمان‌های رایج بخصوص افسردگی سالمندان.

عوارض دارویی سمپاتومیمتیک ها

سمپاتومیمتیک‌ها ممکن است باعث وخامت گلوکوم، بالارفتن فشارخون و عوارض قلبی و عروقی گردند و از مصرف آن در اختلالات اضطرابی و پسیکوتیک باید خودداری نمود. از عوارض رایج که به ماهیت دارو وابسته است ایجاد اضطراب، بیخوابی و کاهش اشتها می‌باشد. ندرتا ممکن است باعث تشدید تیک‌های عصبی و علائم تورت گردند. سایر عوارض این داروها شامل خشکی دهان، گشادی مردمک چشم، دندان قروچه بوده که مانعی یرای ادامه دارو نخواهد بود. در مصرف درازمدت و دوز بالای ریتالین و آمفتامین احتمالا بروز پسیکوزهای پارانوییدی وجود دارد.

دیگر داروهای موثر در روانپزشکی

دانترولن

داروی شل‌کننده مستقیم عضلات و استخوان‌بندی بوده که مصارف آن در روانپزشکی بخصوص در درمان سندرم بدخیم نورولپتیک‌ها و کاتاتونی و سندرم سروتونرژیک شناخته شده است.

عوارض دانترولن

عوارض دانترولن عبارتند از: ضعف عضلات، خواب آلودگی، سرگیجه، منگی، تهوع، اسهال، خستگی، اختلال تکلم، سردرد، اختلال بینایی، هپاتیت، تشنج.

دیسولفیرام

جهت درمان وابستگی به الکل و پس از آن جلوگیری از مصرف مجدد الکل مورد تجویز است.

یوهمبین

یک آنتاگونیست گیرنده آدرنرژیک است که هم جهت درمان اختلالات عملکرد جنسی نامشخص و هم ناشی از دارو در مردان مصرف می‌شود. موارد استفاده یوهمبین در روانپزشکی به عنوان درمان ناتوانی نعوظی عضوی و روانشناختی مردان است که احتمالا اثر آن بر سلسله اعصاب محیطی اتونومیک است.

سیلدنافیل

سیلد نافیل در 1992 ساخته شد که در درمان ناتوانی جنسی مردان موثر بوده و منجر به نعوظ آلت تناسلی می‌گردد. اولین بار برای کسانی که حداقل 3 سال دچار ناتوانی جنسی بوده و بیش از این تحمل آن را نداشتند تجویز می‌گردید و در حال حاضر در آمریکا روزانه 10000 سخه از آن تجویز می‌گردد که یکی از پرمصرف‌ترین داروها در طول 27 سال اخیر تجارت دارویی آمریکا است. بعضی از پزشکان معتقدند که این دارو حتی می‌تواند در پاسخ جنسی خانم‌ها بخصوص پس از یائسگی موثر واقع گردد.

موارد مصرف سیلدنافیل

سیلد نافیل در گروه کثیری از بیماران که به علل گوناگون دچار ناتوانی جنسی شدند موثر است. این گروه عبارتند از: ناتوانی‌های عروقی، ناتوانی‌های ناشی از بیماری‌های عروق محیطی، فشارخون، دیابت، افسردگی، عمل بای پس قلب، صدمه نخاع، مصرف داروهای ضدفشارخون، ضدافسردگی و ضدروانپریشی.

عوارض مصرف سیلدنافیل

عوارض مصرف سیلدنافیل شامل گرگرفتگی، سردرد، احتقان بینی، سوزش دل، مشکلات بینایی در دید آبی رنگ، سنکوپ کامل است.

تذکرات زیر ضروری است که باید همیشه درباره‌ی داروها رعایت شود:

1. اکیداا از خوددرمانی احتراز کنید.
2. از درمان دیگران بپرهیزید.
3. داروی تجویزشده از سوی پزشک معالج را دقیقاا طبق دستور مصرف کنید.
4. به هر دلیل از قطع ناگهانی دارو اجتناب کنید و در صورت احساس هرگونه عارضه‌ای با پزشک مشورت کنید.
5. از تکرار داروی تجویز شده بدون اجازه‌ی پزشک جداٌ خودداری کنید.

جدول خلاصه داروهای روانپزشکی

نگارش و گردآورنده: رضا رحیمی

منبع:

آذر، ماهیار. نوحی، سیما. داروهای رایج روانپزشکی، ویرایش دوم، انتشارات ارجمند، سال1386